Zakres Wiedzy

9 DH PROMIENIŚCI

zakres wiadomości

SAMARYTANKA

1. Etapy udzielania pierwszej pomocy

- zapewnienie bezpieczeństwa

- ocena stanu poszkodowanego

- wezwanie pomocy

- dalsze udzielanie pomocy

2. Chwyt ratunkowy

• Przenosimy poszkodowanego tylko gdy:

- istnieją zagrożenia niemożliwe do zabezpieczenia

- miejsce wypadku nie jest zabezpieczone, a jesteś w stanie podjąć ewakuacje bez narażania się na niebezpieczeństwo

- poszkodowany spędził dużo czasu w zimnie i w związku z tym istnieje poważne ryzyko wychłodzenia, również ratownika.

• Technika:

- ułóż ręce poszkodowanego wzdłuż jego ciała

- uklęknij za jego głową, wsuń jedną rękę pod szyję, a drugą między łopatki poszkodowanego, ostrożnie unieś głowę i ramiona poszkodowanego, przysuń się bliżej aby cały czas opierał się o twoje uda

- stopniowo unieś plecy poszkodowanego, doprowadzając go do pozycji półsiedzącej, podpieraj ramiona poszkodowanego

- włóż swoje obie ręce pod pachy poszkodowanego i chwyć za zgiętą w łokciu rękę (jedną ręką chwyć nadgarstek, drugą przedramię przy łokciu)

- ukucnij, nie puszczając ręki poszkodowanego (znajduje się między twoimi nogami, przyciśnij mocno rękę poszkodowanego do klatki piersiowej)

- wstań z wyprostowanymi pionowo plecami, podnosząc poszkodowanego

- idź do tyłu ciągnąc go za sobą, uważaj na przeszkody

3. Ocena stanu osoby poszkodowanej

• Delikatnie poklep poszkodowanego po ramieniu, zapytaj głośno, np. „Co się stało?”, „Co Cię boli?”
• Jeżeli poszkodowany zareaguje:

- pozostaw poszkodowanego w zastanej pozycji, nie przenoś poszkodowanego, chyba że sytuacja zagraża bezpieczeństwu jego i ratownika

- spróbuj dowiedzieć się, co mu się stało

- jeśli to konieczne wezwij pomoc

- regularnie oceniaj stan poszkodowanego

• Jeśli poszkodowany nie reaguje na próby nawiązania kontaktu:

- wołaj o pomoc

- odwróć poszkodowanego na plecy, udrożnij drogi oddechowe, skontroluj oddech (przez 10 sekund)

-  poszkodowany oddycha prawidłowo          - poszkodowany nie oddycha prawidłowo

- ułóż poszkodowanego w pozycji                  - wezwij Pogotowie Ratunkowe

bezpiecznej, wezwij Pogotowie Ratunkowe  - rozpocznij RKO

- regularnie kontroluj stan poszkodowanego

4. Wezwanie pomocy

Telefony alarmowe na terenie Polski to:

- Centrum Powiadamiana Ratunkowego 112

- Pogotowie Ratunkowe 999

- Straż Pożarna 998

- Policja 997

- Straż Miejska 986

Powiedz wyraźnie:

- gdzie mają dojechać służby ratunkowe

- co się stało i jakie są zagrożenia

- kim jest poszkodowany i w jakim jest stanie

- odpowiedz na ewentualne pytania dyspozytora

- rozłącz się dopiero po potwierdzeniu przyjęcia wezwania

5. Obracanie poszkodowanego na plecy

- podejdź do poszkodowanego od strony twarzy

- uklęknij obok poszkodowanego, upewnij się, że ma wyprostowane nogi

- rękę poszkodowanego, które znajduje się z dalszej strony, wyprostowaną w łokciu połóż przy głowie poszkodowanego tak, żeby mógł się na niej obrócić

- pod wyprostowaną nogę poszkodowanego (po swojej stronie) podłóż swoją rękę tak, żeby dłoń znajdowała się na udzie nogi poszkodowanego (po stronie dalszej)

- rękę poszkodowanego (po swojej stronie) zegnij lekko w łokciu i podłóż pod nią swoją drugą rękę tak, żeby dłoń znalazła się na plecach poszkodowanego

- odwracaj poszkodowanego na plecy, w momencie, w którym poszkodowany znajdzie się na boku rękę spomiędzy nóg przenieś na plecy, a drugą asekuruj głowę i kark poszkodowanego podczas dalszego odwracania

6. Udrożnienie dróg oddechowych

- połóż rękę na czole poszkodowanego i ostrożnie odchyl głowę do tyłu (pozostaw kciuk i palec wskazujący wolne, aby móc zacisnąć nos, na wypadek konieczności wykonania sztucznego oddychania)

- ułóż opuszki palców drugiej ręki na podbródku poszkodowanego

- unieś podbródek, aby udrożnić drogi oddechowe

- nie naciskaj miękkiej części podbródka, gdyż utrudnia to oddychanie

7. Kontrola oddechu

Zbliż do ust poszkodowanego policzek i ucho. Przez 10 sekund sprawdzaj czy oddycha prawidłowo (wdech – wydech) jednocześnie utrzymując drożność dróg oddechowych (podtrzymując uniesioną żuchwę)

- patrz czy klatka piersiowa unosi się i opada

- słuchaj czy oddychaniu towarzyszą jakieś dźwięki

- wyczuwaj oddech na swoim policzku

8. Pozycja boczna ustalona

- zdejmij poszkodowanemu okulary, jeśli ma je założone

- uklęknij obok poszkodowanego, upewnij się, że jego nogi są wyprostowane

- ułóż rękę poszkodowanego (po swojej stronie) pod kątek prostym do ciała, przedramię pod kątem prostym do ramienia, dłonią do góry

- ułóż drugą rękę poszkodowanego na jego policzku, trzymaj grzbiet jego dłoni przy policzku, utrzymuj jego dłoń w tym miejscu z wyprostowanymi palcami

- wolną ręką złap za nogę poszkodowanego w kolanie po drugiej stronie jego ciała, zegnij nogę w kolanie, ale stopę pozostaw na ziemi

- pociągnij uniesioną nogę do siebie, cały czas trzymaj grzbiet dłoni poszkodowanego przy jego policzku, odwróć poszkodowanego do siebie, aby ułożyć go na boku

- ułóż nogę na górze w taki sposób, aby biodro i kolano były pod kątami prostymi do osi ciała

- odchyl głowę lekko do tyłu, aby zachować drożność dróg oddechowych

- upewnij się, że usta poszkodowanego są skierowane do podłoża, do zapobiega zadławieniu się krwią bądź wymiocinami

- ułóż odpowiednio dłoń pod policzkiem (jeśli jest to konieczne do utrzymania drożności dróg oddechowych), skontroluj oddech

9. Resuscytacja Krążeniowo Oddechowa

• Kiedy poszkodowany nie reaguje na próbę nawiązania kontaktu i nie oddycha prawidłowo, należy jak najszybciej podjąć czynności resuscytacyjne:

- zacznij od 30 uciśnięć klatki piersiowej

- następnie wykonaj 2 oddechy ratownicze

- wykonuj naprzemiennie 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 oddechy ratownicze

- nie przerywaj resuscytacji, stan poszkodowanego można sprawdzić ponownie dopiero w przypadku powrotu jego oddechu

- przerwij resuscytację gdy:

o   Przybędzie kwalifikowany personel i przejmie resuscytację lub zmieni cię w akcji inny ratownik

o   Poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać

o   Wyczerpanie uniemożliwi ci dalsze prowadzenie akcji

• Technika uciśnięć klatki piersiowej:

- uklęknij obok poszkodowanego, sprawdź czy leży na twardym, płaskim i równym podłożu

- odsłoń poszkodowanemu klatkę piersiową (rozepnij ubranie)

- ułóż nasadę jednej dłoni na środku klatki piersiowej poszkodowanego

- ułóż nasadę drugiej dłoni na dłoni leżącej na klatce piersiowej

- zapleć palce obu dłoni, nie wolno uciskać na żebra poszkodowanego, na górną część brzucha, czy dolny koniec mostka

- upewnij się, że twoje ramiona są wyprostowane w łokciach ponad klatką piersiową poszkodowanego, uciskaj pionowo w dół

- ucisk i zwolnienie ucisku powinny trwać jednakowo długo

- wykonuj uciśnięcia mostka tak, aby częstotliwość wynosiła 100 uciśnięć na minutę (nieco mniej niż 2 uciśnięcia na sekundę)

• Technika oddechów ratowniczych

- odchyl głowę poszkodowanego i unieś palcami jego żuchwę

- pozostaw jedną dłoń na czole poszkodowanego, zaciśnij skrzydełka nosa poszkodowanego kciukiem i palcem wskazującym

- drugą rękę utrzymuj uniesioną żuchwę, pozwalając na otworzenie się ust

- weź wdech, pochyl się nad poszkodowanym, szczelnie obejmij jego usta swoimi ustami

- wdmuchuj powietrze do ust poszkodowanego równomiernie, jednocześnie sprawdzając, czy jego klatka piersiowa się unosi (wykonanie wdechu ratowniczego powinno trwać około 1 sekundy)

- utrzymuj głowę poszkodowanego odchyloną i uniesioną żuchwę, unieś swoją głowę, aby sprawdzić czy klatka piersiowa opada podczas wydechu

- nabierz kolejny wdech i wykonaj kolejny wdech ratowniczy

• Resuscytacja wykonywana przez dwóch lub więcej ratowników

- pierwszy ratownik resuscytuje przez 2 minuty (uciśnięcia klatki piersiowej i oddechy ratownicze)

- następny ratownik przejmuje akcję i resuscytuje przez kolejne 2 minuty, po czym ponownie następnej zamiana

- im mniej czasu traci się podczas zamiany ratowników, tym lepiej

10. Zadławienie

- zapytaj poszkodowanego: „Zadławiłeś się?”

- kiedy poszkodowany z trudem odpowiada na pytania, z trudem może mówić, kasłać i oddychać, jedynie zachęcaj poszkodowanego do kaszlu, nie rób nic ponadto, pozostań z nim aż zacznie normalnie oddychać

- kiedy poszkodowany nie odpowiada na pytania, nie może mówić, kasłać i oddychać, (może jedynie kiwać głową, jest przytomny), jest to sytuacja zagrażająca życiu. Niezwłocznie wykonaj do 5 uderzeń między łopatki, po każdym sprawdzając czy problem ustąpił. Jeśli uderzenia między łopatki nie pomogą, wykonaj 5 uciśnięć brzucha. Jeśli to nie rozwiąże problemu, wykonuj na zmianę uderzenia i uciśnięcia

• Technika uderzeń w plecy

- stań z tyłu poszkodowanego, postaw jedną nogę między nogami poszkodowanego, przenieś ciężar ciała na swoją drugą nogę

- podtrzymuj klatkę piersiową poszkodowanego jedną ręką i pochyl go mocno do przodu

- wykonaj dłonią do 5 uderzeń pomiędzy łopatki poszkodowanego, każde uderzenie powinno był silne

- po każdym uderzeniu, sprawdź czy zblokowanie dróg oddechowych ustąpiło, jeśli ciało obce zostało usunięte, nie ma potrzeby kontynuować uderzeń

• Technika uciśnięć brzucha

- stań z tyłu poszkodowanego, obejmij obiema rekami szczyt nadbrzusza

- pochyl poszkodowanego

- zwiń dłonie w pięść i ułóż ją pomiędzy pępkiem a dolnym końcem mostka

- przyłóż do tej pięści drugą dłoń, pociągnij pięść silnie do siebie i w góre, wykonaj to 5 razy

- po każdym uciśnięciu sprawdź , czy ciało obce zostało usunięte, jeśli tak, nie ma potrzeby kontynuowania uciśnięć

- nie wykonuj uciśnięć brzucha u dzieci do 8 roku życia i u kobiet w widocznej ciąży

11. Epilepsja

• W trakcie napadu można zaobserwować:

- drgawki

- utratę przytomności

- ślinotok

- bezwiedne rozluźnienie zwieraczy

- szczękościsk

• Postępowanie ratownicze:

- zapewnij poszkodowanemu bezpieczeństwo

- podłóż coś miękkiego pod głowę poszkodowanego

- obserwuj poszkodowanego (opis napadu oraz czas jego trwania to bardzo ważne informacje dla lekarza)

- nie powstrzymuj drgawek głowy, nóg ani rąk poszkodowanego

- nie otwieraj zaciśniętych szczęk (nawet, jeśli będzie krwawił przygryziony język)

- nie wkładaj żadnych przedmiotów do ust ani rąk poszkodowanego

- nie próbuj budzić poszkodowanego

12. Omdlenie

• Objawy:

- blada skóra, pokryta zimnym potem

- trudności w oddychaniu

- zawroty głowy

- mroczki przed oczami

- odczuwalne ogólne osłabienie organizmu

- krótkotrwała utrata przytomności

• Działanie:

- jeśli poszkodowany reaguje na próbę nawiązania kontaktu i oddycha prawidłowo:

o   Utrzymuj stałą drożność dróg oddechowych poszkodowanego

o   Poproś świadka wypadku o podniesienie nóg poszkodowanego do góry lub sam zadbaj, by jego nogi zostały uniesione

o   Regularnie sprawdzaj czy poszkodowany oddycha prawidłowo

o   Kiedy poszkodowany odzyska przytomność, dowiedz się, co spowodowało omdlenie, czy są to częste stany i w jakich zdarzają się sytuacjach do nich dochodzi, poradź pilną wizytę u lekarza

- regularnie oceniaj stan poszkodowanego, w razie potrzeby wezwij pogotowie

- w miarę poprawy stanu:

o   Opuść nogi poszkodowanego

o   Posadź poszkodowanego

o   Pomóż poszkodowanemu wstać

- jeśli poszkodowany nie odzyska przytomności w ciągu 2 minut:

o   Opcjonalnie odwróć poszkodowanego w pozycję boczną bezpieczną

o   Poproś kogoś, aby powiadomił służby ratunkowe albo sam wezwij pomoc

o   Regularnie sprawdzaj czy poszkodowany oddycha prawidłowo

13. Ból w klatce piersiowej

- Poproś świadka wypadku o natychmiastowe wezwanie służb ratunkowych, a jeśli nie ma nikogo w pobliżu zrób to sam

- Niech poszkodowany odpoczywa i nie wykonuje wysiłku. Ułóż poszkodowanego w wygodnej dla niego pozycji, np. półsiedzącej

- Poluźnij poszkodowanemu uciskające części garderoby (kołnierzyk, mankiety, pasek, biustonosz)

- Stale kontroluj stan poszkodowanego, w przypadku zatrzymania czynności życiowych natychmiast podejmij RKO

14. Udar mózgu

• Jeżeli podejrzewasz udar:

- poproś poszkodowanego, aby zaśmiał się lub pokazał zęby, zwróć uwagę czy jego usta są symetrycznie wykrzywione

- poproś poszkodowanego, aby zamknął oczy, uniósł obie ręce jednocześnie do pozycji poziomej i odwrócił ręce dłońmi do góry, zwróć uwagę, czy jedno z ramion opada lub „odpływa”

- poproś poszkodowanego, aby powtórz proste zdanie, sprawdź czy mówi wyraźnie czy brakuje mu słów

• Postępowanie:

- poproś świadka wypadku o natychmiastowe wezwanie służb ratunkowych. Jeśli nie ma nikogo w pobliżu, zrób to sam

- niech poszkodowany odpoczywa i nie wykonuje wysiłku. Ułóż poszkodowanego w wygodnej dla niego pozycji, np. półsiedzącej

- regularnie kontroluj przytomność i oddech poszkodowanego

15. Zatrucia

•  Drogi wnikania trucizn do organizmu

- przez przewód pokarmowy (np. leki, alkohol, trucizny grzybów, detergenty, substancje oleiste, produkty naftowe)

- przez układ oddechowy (np. tlenek węgla)

- przez skórę i błony śluzowe (np. atropina, pestycydy, substancje żrące)

- dożylnie (np. narkotyki)

• Objawy

- bóle głowy

- zawroty głowy

- senność i zaburzenia świadomości

- zaburzenia widzenia

- uczucie zimna

- nudności i wymioty

- zaburzenia oddychania

- dreszcze

- gorączka

• Działanie

- dowiedz się od poszkodowanego co spożył, ile substancji przyjął, w jakim odstępie czasowym i z kim spożywał

- jak najszybciej skontaktuj się ze służbami ratowniczymi, opisz co się stało i postępuj zgodnie z ich instrukcjami

- podaj informacje o rodzaju trucizny oraz poszkodowanym, jeśli takie posiadasz

- zabezpiecz opakowanie po substancji trującej lub lekach

- bez porady lekarza lub polecenia profesjonalnego personelu medycznego nie powoduj u poszkodowanego wymiotów i nie podawaj mu mleka, wody czy leków

16. Urazy głowy, szyi lub pleców

- Uspokój poszkodowanego i przekonaj go, aby się nie ruszał

- Poproś świadka wypadku o wezwanie służb ratunkowych lub zrób to sam, jeśli nie ma nikogo w pobliżu

- Unieruchom poszkodowanego, jeśli zgodzi się współpracować

- Jeśli poszkodowany jest niespokojny lub pobudzony, nie trzymaj jego głowy i szyi wbrew jego woli

• Technika unieruchomienia

- uklęknij za głową poszkodowanego

- wsuń obie dłonie pod jego szyję, bez poruszania jego głową

- podtrzymuj szyję i stabilizuj głowę do chwili przyjazdu służb ratunkowych

17. Uraz kości lub stawów

- nie próbuj nastawiać nienaturalnie wyglądających kończyn

- schłodź miejsce urazu za pomocą lodu. Nie przykładaj lodu bezpośrednio do ciała podczas chłodzenia Najpierw zawiń lód, np. w ręcznik. Jeśli nie ma lodu, możesz wykorzystać opatrunek chłodzący ze ścierki zmoczonej w zimnej wodzie

- nigdy nie chłodź miejsca urazu dłużej niż 20 minut jednorazowo

- nie unieruchamiaj zranionej kończyny, jeśli służby ratunkowe mają wkrótce przyjechać. Poradź poszkodowanemu, aby nie opierał się na złamanej nodze bądź bolącej stopie. Jeśli uraz dotyczy dłoni, ręki lub ramienia, poroś poszkodowanego, aby podtrzymywał ramię przy klatce piersiowej Jest to zwykle wystarczające i mniej bolesne niż zakładanie opatrunku czy dopasowanie temblaka. Schłodź okolice urazu.

- jeśli obecne jest krwawienie w okolicy złamania, wykonaj opatrunek osłonkowy, aby zatamować krwawienie, nie nastawiaj złamanych kości i nie wciskach ich w ranę

18. Krwotoki zewnętrzne

• Działanie:

- unikaj bezpośredniego kontaktu z krwią poszkodowanego (załóż rękawiczki jednorazowe), można poprosić poszkodowanego, aby sam uciskał ranę, ostrożnie ułóż poszkodowanego do wygodnej pozycji

- poproś świadka wypadku o wezwanie służb ratunkowych, lub zrób to sam, jeżeli nie ma nikogo w pobliżu

- jeśli rana wciąż krwawi, uciśnij ranę silniej (na ranę połóż najpierw kawałek czystego materiału)

- uciskaj ranę do czasu przyjazdu służb ratunkowych

- po udzieleniu pomocy umyj dokładnie ręce, a używane przy udzielaniu pierwszej pomocy rękawiczki jednorazowe przekaż personelowi medycznemu (nie wrzucaj do ogólnodostępnego kosza na śmieci)

• Technika opatrunku uciskowego

- na krwawiącą ranę połóż kompres gazowy lub inną czystszą tkaninę, przymocuj do ciała obwojem bandaża gazowego

- owijaj bandażem gazowym mocno dookoła, przekręcając bandaż o 180°

- zwiąż koniec bandaża na ranie, aby dodatkowo zwiększyć ucisk

- jeśli opatrunek przesiąka krwią, użyj następnego bandaża, nie usuwaj pierwszego opatrunku

- możesz w razie konieczności dodatkowo ucisnąć ranę ręka przez opatrunek

- jeśli rana jest na kończynie, możesz ją unieść powyżej poziomu serca

19. Amputacja urazowa

• Działanie:

- unikaj kontaktu z krwią poszkodowanego, załóż jednorazowe rękawiczki

- jeśli rana krwawi, zatamuj krwawienie przez zastosowanie bezpośredniego ucisku

- zastosuj opatrunek uciskowy

- wezwij pogotowie

- zajmij się amputantem

o   Zawiń go w suchą, czystą w miarę sterylną tkaninę

o   Włóż go do plastikowego czystego worka, np. reklamówki

o   Umieść ten worek w naczyniu lub w drugim worku z zimną wodą

o   Jeśli nie masz dostępu do wody ani lodu zawiń amputant jedynie w suchą, czystą, w miarę sterylną tkaninę

o   Oddaj amputant pogotowiu

 - po udzieleniu pomocy umyj dokładnie ręce, a używane przy udzielaniu pierwszej pomocy rękawiczki jednorazowe przekaż personelowi medycznemu (nie wrzucaj do ogólnodostępnego kosza na śmieci)

20. Krwawienie z nosa

• Przyczyny:

- urazy nosa takie jak uderzenie, złamanie, choroby zapalne w obrębie nosa i zatok

- choroby przewlekłe takie jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń

- duży wysiłek fi czyny lub osłabienie organizm

- przyjmowanie leków zaburzających krzepnięcie krwi (polopiryna, aspiryna)

• Działanie:

- unikaj kontaktu z krwią poszkodowanego, załóż jednorazowe rękawiczki

- posadź poszkodowanego z głową lekko pochyloną do przodu, poleć mu wydmuchać nos, aby usunąć zanieczyszczenia utrudniające krzepnięcie krwi

- uciśnij nos w połowie długości (przy nasadzie) przez 15-20 minut kciukiem i palcem wskazującym, jeżeli krwawienie nie powstało na skutek urazu

- podtrzymuj pod nosem gazę lub podobny (chłonny) materiał, jeżeli krwawienie powstało na skutek urazu

- poleć poszkodowanemu oddychać ustami

- zastosuj zimne okłady na czoło i kark

- po udzieleniu pomocy umyj dokładnie ręce, a używane przy udzielaniu pierwszej pomocy rękawiczki jednorazowe przekaż personelowi medycznemu (nie wrzucaj do ogólnodostępnego kosza na śmieci)

21. Rany skóry

• Działanie:

- unikaj kontaktu z krwią poszkodowanego oraz innymi płynami ustrojowymi, załóż jednorazowe rękawiczki

- spłucz ranę pod kranem z zimną wodą, jeżeli nie ma kranu z wodą, użyj innego źródła wody pitnej

- pozwól wodzie spływać po ranie, aby wypłukać brud, kontynuuj płukanie aż będzie czysta, nie trzyj rany , aby usunąć brud

- po spłukaniu osusz okolice rany, ale nie dotykaj samej rany

- załóż jałowy opatrunek, jeśli nie masz gazy, użyj czystego, suchego materiału

- zaleć poszkodowanemu skontaktowanie się z lekarzem, aby podał zastrzyk przeciwtężcowy

- po udzieleniu pomocy umyj dokładnie ręce, a używane przy udzielaniu pierwszej pomocy rękawiczki jednorazowe przekaż personelowi medycznemu (nie wrzucaj do ogólnodostępnego kosza na śmieci)

22. Oparzenia

• Działanie

- zdejmij z poszkodowanego ubranie i biżuterię, jeśli nie przykleiły się do skóry

- schłodź oparzenie tak szybko jak to możliwe, wodą chłodną lub o temperaturze ciała, używając kranu lub prysznica

- chłodź wodą przez 30 minut lub dopóki ból nie ustąpi

- zwracaj uwagę na występujący szok termiczny (ostry ból), musisz w tym przypadku  na chwilę przerwać schładzanie

- załóż mokry opatrunek po schłodzeniu oparzenia, np. z gazy lub czystego kawałka materiału

- jeśli występują pęcherze wypełnione płynem surowiczym, nie przekłuwaj ich

- nie stosuj kremów ani maści

- poleć poszkodowanemu konsultację lekarską

• Zagrożenie życia występuje gdy oparzenia:

- występują u dzieci do 5 roku życia lub u dorosłych po 60 roku życia

- obejmują powierzchnię większą niż 5% u osób poniżej 16 roku życia lub większą niż 10% u osób powyżej 16 roku życia

- dotyczą twarzy, uszu, dłoni, stóp, stawów, narządów płciowych

- zostały spowodowane elektrycznością, produktami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym, parą pod wysokim ciśnieniem

• Rozległość oparzeń (reguła dziewiątek)

- głowa, szyja 9%

- ręka 9%

- brzuch 9%

- klatka piersiowa 9%

- plecy 9%

- przód nogi 9%

- tył nogi 9%

- krocze 1%

23. Odmrożenia

• Wyróżniamy 3 stopnie odmrożenia:

- Stopień I – skóra jest blada, obrzęknięta, następnie ulega czerwienieniu. Występuje piekący ból i swąd

- Stopień II – skóra jest sino czerwona, obrzęknięta, występują pęcherze wypełnione płynem. Zmiany są wyraźnie odgraniczone Występują silny ból i pieczenie

- Stopień III – powstają pęcherze z płynem i rozległe, głębokie rany

• Postępowanie:

- należy zdjąć przemoczoną odzież

-  miejsce odmrożenia powoli ogrzewać letnią wodą, dawać do picia ciepłe i mocno osłodzone napoje

- w przypadku odmrożeń drugiego i trzeciego stopnia wykonaj opatrunek z jałowego kompresu gazowego, lekko zabandażuj

- poszkodowany powinien skontaktować się z lekarzem

24. Ukąszenia

• W miejscu ukąszenia przez osę albo pszczołę obserwuje się obrzęk i zaczerwienienie. Występuje także ból i świąd. W przypadku użądlenia przez pszczołę usuń żądło (osa żądła nie pozostawia). Na miejsce ukąszenia stosuj zimne okłady, możesz natrzeć je przekrojoną cebulą lub cytryną i podać Calcium.

• Kleszcze wszczepia się w skórę W przypadku „złapania” kleszcza należy go usunąć, używając w tym celu pęsety. Chwyć kleszcza tuż przy powierzchni i wyciągnij zdecydowanym, obrotowym ruchem. Miejsce po kleszczu przemyj wodą utlenioną.

• Ukąszenie przez żmiję pozostawia dobrze widoczne, ułożone obok siebie ślady po zębach jadowych. Natychmiast w miejscu ukąszenia pojawia się silny, piekący ból i narasta obrzęk o zabarwieniu czerwono-sinym. Ułóż poszkodowanego w wygodnej pozycji. Kilka centymetrów nad miejscem ugryzienia załóż szeroką  opaskę, następnie postaraj się unieruchomić kończynę

25. Rany

·         Rany kąsane – powstałe w wyniku ugryzienia przez zwierzę (takie rany mają poszarpane brzegi)

·         Rany cięte – zadane np. nożem (brzegi ran są równe)

·         Rany kłute – spowodowane wbiciem się np. gwoździa czy drutu (na zewnątrz powstaje niewielki otwór, ale rany mogą być głębokie)

·         Rany tłuczone – powstałe w wyniku silnego uderzenia

Brzegi rany obmyj środkiem odkażającym, zawsze rób to w kierunku od środka do zewnątrz rany. Jeśli rana jest zabrudzona – przepłucz wodą utlenioną. Nałóż na rękę kompres jałowy i zabandażuj.

26. Apteczka pierwszej pomocy

• Rękawiczki jednorazowe (lateksowe, foliowe, winylowe)
• Maska (aparat) do prowadzenia sztucznego oddychania
• Bandaż gazowy – różne rozmiary (3 – 4 szt.)
• Bandaż elastyczny – różne rozmiary (2-3 szt.)
• Gaza wyjałowiona różnych rozmiarów – 1/4m², 1/2m², 1 m²
• Odcinki Kodofixu (różnej wielkości)
• Chusty trójkątne (rożne materiały)
• Nożyczki z zaokrąglonymi czubkami
• Plastry z opatrunkiem i bez opatrunku (różne rozmiary)
• Agrafki (4 szt.)
• Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

PIONIERKA

1.        Węzeł płaski

Trzymamy końce liny w obydwu rękach. Krzyżujemy koniec w prawej ręce nad końcem z lewej. Przeciągamy pod spodem do zewnątrz i do góry. Koniec liny z prawej ręki znajduje się teraz w lewej ręce, a koniec z lewej ręki w prawej. Następnie krzyżujemy koniec w lewej ręce ponad, pod spodem do wewnątrz i do góry nad końcem z prawej ręki. Krótkie końce liny powinny znajdować się teraz wzdłuż długich końców liny. Zacieśniamy węzeł.

2.        Węzeł szubieniczny

Najpierw złożyć linkę na trzy tworząc dwie pętle - dolną i górną.

Linkę między pętlami należy zacząć okręcać dokoła w kierunku górnej pętli, dość ściśle końcówkę przekładając przez górne koluszko.

Na koniec zaciąga się węzeł wyciągając dolną pętlę

3.        Węzeł topowy

Do wiązania nie jest potrzebny koniec linki. Wykonujemy trzy takie same pętle układając je kolejno pod sobą i dodatkowo trzecią lekko wychodzącą nad pierwszą (w środku drugiej).

Następnie chwytamy za wewnętrzne linki pierwszej i trzeciej pętli i ciągnąc na zewnątrz przeplatamy je między linkami pętli drugiej i zewnętrznymi pierwszej i trzeciej.

Zaciągamy węzeł

4.        Węzeł krawatowy

     

Zwykły węzeł krawatowy. Jak widać stosowany do wiązania "zwisu męskiego prostego"

Przy wiązaniu krawata należy mieć na uwadze długość końcową - co wymaga nieco wprawy. Najczęściej wiąże się krawat tak, aby koniec głównej części dotykał końcem paska spodni. W takim wypadku należy cienki koniec jak najbardziej skrócić i mieć na uwadze, że nieco z długości krawata zostanie wykorzystana na węzeł, który w tym przypadku jest dość znaczny.

Dłuższy koniec przekładamy nad krótkim wierzchem do góry. Następnie obwijamy nim krótszy koniec. Dłuższy koniec jest teraz obrócony spodem na zewnątrz. Zawijamy go tworząc poprzeczkę. Koniec wyciągamy po szyją wkładamy pod porzeczkę zaciągając węzeł.

5.        Półwęzeł

6.        Beczka

Aby wykonać ten węzeł należy najpierw zrobić na linie kółko. Następnie wolnym końcem przepleć tyle razy dokoła pierwszej linki (wchodząc końcówką na powrót do kółka) ile pragnie się otrzymać splotów węzła - Na przykładzie trzy.

Następnie węzeł powoli zaciąga się. Sploty powstają z wolnej części pętli które zawijają się w miarę jak oplecione przez nas linki rozprostowują się pod wpływem siły

W ten sposób można uzyskać teoretycznie dowolnie długą beczkę. Praktycznie jednak im dłuższa beczka tym trudniej jest ją zaciągnąć a linka skręca się wzdłuż osi utrudniając działanie.

Wiążąc węzeł na sznurze mundurowym nie dysponujemy wolnym końcem, dlatego całą operację należy wykonać jedną linką za każdym razem drugą przeplatając przez otwór którym manipulujemy. Brzmi to skomplikowanie - najlepiej sprawdzić to metodą prób i błędów zaczynając od jednej linki.

7.        Ósemka

8.        Węzeł ratowniczy

Wiązanie tego węzła należy podstawowych i obowiązkowych umiejętności pionierskich, taterniczych czy żeglarskich. Należy nauczyć się wiązać go jak najszybciej, wręcz machinalnie i oczywiście należy to robić jedną ręką. Pierwszą czynnością jest opasanie siebie liną trzymając linkę w prawej ręce (dla leworęcznych wszystko w odbiciu lustrzanym - gdyż należy go wykonywać ręką bardziej sprawna). Następnie rękę z węzłem przekładamy na linką i od dołu do siebie - do środka pętli.

9.        Skracanie liny

Linkę złożyć, powstałe pętle przepchnąć końcówkami przez wykonane na linie koluszka tak, aby nie rozwiązywały się. Poniżej etap budowy węzła.

Węzeł można uczynić trwałym poprzez przeplecenie poprzeczek przez wystające końcówki pętli

10.    Kluczka zaciągająca się

Wykonać koluszko i przepleść przez niego linę tworząc pętlę.
Jeżeli się przez koluszko przełoży trzonek - powstaje kombinacja czyli węzeł rożkowy.

11.    Ósemka pionierska

Chwytamy ręką jeden koniec, a lewą trzymamy resztę linki przy drzewie. Przeprowadzamy linkę dookoła drzewa. Prowadzimy ją do przodu, krzyżujemy z drugim końcem. Utworzony kształt litery X przytrzymujemy drugą ręką. Przeprowadzamy linkę naokoło drzewa po raz drugi, od prawej strony ku lewej, poniżej pierwszego wiązania. Przekładamy pod skrzyżowaniem od lewej do prawej tak, aby wyszła między dwoma zwinięciami. Zaciskamy sznurek.

12.    Wiązanie drążków prostopadłych

Zawiąż ósemkę pionierską na pionowym drążku. Upewnij się, że węzeł jest na boku drążka i że długo koniec sznurka jest przed tobą. Połóż drugi drążek w poprzek pionowego drążka. Przełóż długi koniec sznurka poprzez poprzeczny drążek i z tyłu pionowego drążka. Wyprowadź sznurek do przodu poniżej poprzecznego drążka, przełóż w górę ponad poprzecznym drążkiem i z tyłu pionowego. Po czym powtórz całe wiązanie raz jeszcze. Powtórz to wiązanie około trzech razy. Zaciągaj sznurek mocno, żeby ułożył się tuż obok poprzednich wiązań. Teraz następuje umocnienie wiązania. Okręć sznurek trzy razy pomiędzy oboma drążkami, żeby je usztywnić. Naciągaj sznurek jak najmocniej W końcu zwiąż dwa węzły cumowe dokoła jednego drążka Albo zwiąż dwa końce sznurka węzłem płaskim. Utnij pozostałe końce i schowaj pod wiązaniem.

13.    Wiązanie drążków ukośnych

Zrób ósemkę pionierską wokół dwóch drążków. Okręć trzy lub cztery razy wokół jednego z nich. Okręć trzy lub cztery razy wokół drugiego, mocno zaciągając linkę. Zawiązać i zakończ jak przy wiązaniu drążków prostopadłych.

14.    Budowa ogniska

Rozpałka w samym środku ogniska – od niej to zaczynamy budowę ogniska i ją jako pierwszą rozpalamy

Drobne drewno – powinno być suche tak by mogło się zapalić od rozpałki. Musimy pamiętać że ono szybko się zużywa (spala) więc będziemy potrzebowali odpowiednio dużo. Układając  tą warstwę pamiętajmy by zostawić nieco miejsca od strony zawietrznej (z tej z której wieje wiatr) byśmy mogli tam podłożyć ogień – wiatr będzie „wdmuchiwał” go do środka.

Grube drewno – nawet jeśli będzie nieco wilgotne powinno się wysuszyć w trakcie palenia się dwóch poprzednich warstw. Mokre drewno bardzo dymi – nie wkładaj go za dużo na raz – zawsze używaj wraz z suchym drewnem.

15.    Studnia

W środku rozpałka. Natomiast boki układamy z równej długości polan. Zapewnia dużo ciepła i światła dzięki dużemu dopływowi powietrza. Dlatego może ono służyć do gotowania i sygnalizacji.

Polana okłada się tak by tworzyły ażurową konstrukcję, podobną do kraty, która zapewnia dostęp tlenu i wytwarza efekt komina, przez co ogień bucha z wielką werwą.

16.    Piramida

Budowana jest podobnie jak studnia z tą różnicą, że każde „piętro” układamy z coraz  krótszych brewion (pełnych warstw drewna, a nie z ażurowej konstrukcji). Takie ognisko pali się długo i można je wykorzystać jako ogień na całą noc.

17.    Gwiazda

Przydatne, jeśli zależy nam na oszczędnym zużyciu opału lub na niewielkim ogniu. Ogień pali się pośrodku "gwiazdy"; stosownie do potrzeb podsuwa się kłody do środka. Można je odciągnąć na bok, jeśli chcemy gotować nad żarem. Dla ogniska tego rodzaju zaleca się stosowanie twardego drewna.

Takie ognisko tworzymy w przypadku, gdy chcemy zaoszczędzić na opale lub gdy zależy nam z różnych względów na utworzeniu ogniska dyskretnego.

Układ polan jest niezwykle prosty. Wszystkie grubsze patyki układamy promieniście tak by stykały się w centrum. Tam pali się ogień. Gdy płomień staje się zbyt wielki – nieco odsuwamy gałęzie na zewnątrz. Gdy przygasa – przeciwnie – podsuwamy je do centrum, nawet by zachodziły tam jedne na drugie. Przy takim ognisku najlepiej spisuje się opał z twardego drewna drzew liściastych. Ognisko takie jest szczególnie warte polecenia, gdy gotujemy coś podczas wielkich upałów, bo nie wydziela za dużo ciepła.

18.    Wigwam

Dogodne do gotowania i ogrzewania się (zużywa wiele opału). Podpałkę wstępną należy umieścić pośrodku przygotowanego miejsca wokół wbitego w ziemię kołka, z otwarciem od strony nawietrznej dla zapewnienia ciągu. Ognisko należy osłaniać od wiatru zapalając je od strony nawietrznej.

Jest chyba najpopularniejszym typem ogniska. O wbity w środek pal opiera się ze wszystkich stron drobniejsze patyki, pamiętając jednak by od strony nawietrznej zapewnić przestrzeń, przez którą dopływać będzie tlen. Ten typ ogniska zużywa wiele opału, jest jednak doskonały do ogrzewania się i suszenia obuwia oraz odzienia.

19.    Ognisko "T"

Jest to ognisko dogodne do gotowania. Ogień utrzymuje się w górnej części litery "T", skąd pobiera się żar do gotowania w części dolnej.

Najpierw kopiemy dwa dołki, które połączone przypominają literę „T”. W dołku będącym górną belką litery T zapalamy ognisko, zaś do części dolnej zbieramy żar, nad którym możemy przypiekać mięsiwo lub postawić garnek by ogrzać jego zawartość. Ognisko zapalone w dołku jest mniej wrażliwe na wiatr zbyt silny. Oczywiście trzeba mieć saperkę by wykopać dołek w ziemi przesuszonej i zbitej. W sypkim piasku z powodzeniem wystarczą nam do kopania dłonie i nóż, którym wytniemy wpierw darń. Nie ma sensu tworzenie takiego ogniska gdy jesteśmy w drodze i tylko na chwilę robimy popas.

20.    Dziurka od klucza

 

Należy wykopać w ziemi dołek w kształcie dziurki od klucza, odpowiednio usytuowanej względem wiatru. Ognisko to ma podobne zalety jak ognisko długotrwałe.

21.    Gaszenie ogniska

Przed rozpaleniem ognia należy się upewnić czy przygotowane jest wiadro wody i gałąź z liśćmi do zraszania. Jeśli iskry zajmą tratwę wokół ogniska mokre gałęzie szybko je zgaszą. Ogień zawsze musi być pod obserwacją. Gdy ognisko jest skończone i pozostawiony żar nie żarzy się nadszedł czas na gaszenie końcowe. Na ognisko należy wylać mnóstwo wody. Zamieszać popiół i upewnić się czy nie ma żaru i wylać jeszcze trochę wody dla pewności. Na koniec należy uporządkować miejsce. Położyć wszystko na pierwotnym miejscu (kamienie, trawę) . Punktem Honoru skauta jest nie pozostawianie żadnych śladów w naturze.

HISTORIA

1. Początki skautingu

Robert Baden-Powell (1857-1941), twórca skautingu, był oficerem armii brytyjskiej, doskonałym dowódcą, a przy tym pedagogiem, pisarzem i rysownikiem. Wiele lat spędził w Indiach i Afryce, pełniąc tam służbę wojskową. W wojnie prowadzonej przez Anglików przeciwko Burom (potomkom holenderskich osadników) w Afryce (na terenach dzisiejszej RPA) wsławił się odważną i pomysłową obroną miejscowości Mafeking (1899-1900). Doświadczenia wojskowe stały się źródłem znakomitego pomysłu Baden-Powella, związanego z wychowaniem młodzieży.

W 1907r. gen. Baden-Powell zorganizował pierwszy obóz skautowy dla chłopców na wyspie Brownsea. W rok później wydał książkę „Scouting for Boys”, w której przedstawił ideę i podstawowe zasady skautingu.

Skauting rozwijał się błyskawicznie, ogarnął całą Anglię, a wkrótce niemal cały świat. Nowym ruchem zainteresowały się również dziewczęta. Do pracy skautowej włączyła się żona Baden-Powella, Olave. W 1920r. gen. Robert Baden-Powell otrzymał – uznany przez wszystkie organizacje skautowe – tytuł Naczelnego Skauta Świata.

Twórca skautingu zmarł w 1941r. w Kenii, gdzie spędził ostatnie lata życia. W pożegnalnym liście do wszystkich skautów napisał: „Spróbujcie pozostawić świat trochę lepszym niż go zostawiliście”.

Równolegle do ruchu zapoczątkowanego przez B-P – w USA rozwijała sę organizacja Woodcraft Indians, czerpiąca zasady  i styl działania z życia Indian i ludzi puszczy. Później jej założyciel, Ernest Thompson Seton przyłącza się do ruchu i organizacji amerykańskich skautów. To jemu właśnie zawdzięczamy tradycje puszczańskie w skautingu, bogatą obrzędowość związaną z ogniem i kształcenie umiejętności życia w zgodzie z przyrodą.

2. Początki skautingu na ziemiach polskich  (1909-1914)

Informacje o skautingu dotarły na ziemie polskie w publikacjach prasowych już w 1909r. Skautingiem zainteresowały się działające pod zaborami organizacje, kształtujące – w konspiracji lub pod przykrywką dopuszczalnych przez zaborców form działania – patriotyczne postawy młodych Polaków: Związek Polskich Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” (krzewiących kulturę fizyczną), Organizacja Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” (przygotowująca do zbrojnej walki o niepodległość) oraz organizacja abstynencka „Eleusis”.

W 1910r. w Krakowie powstał zastęp „Kruków” wzorujący się na zasadach skautowych. W tym czasie Andrzej Małkowski tłumaczył już na język polski książkę R. Baden-Powella „Scouting for Boys” – tytuł tłumaczenia, opublikowanego w 1911 roku, brzmiał „Skauting jako system wychowawczy młodzieży”.

22 maja 1911r. we Lwowie ukazał się rozkaz Naczelnej Komendy Skautowej (podpisany przez Andrzeja Małkowskiego) zatwierdzający powstanie przy „Sokole” czterech drużyn (w tym jednej żeńskiej) o charakterze skautowym. Od października 1911r. wychodziło we Lwowie czasopismo „Skaut”. Idea skautingu rozprzestrzeniła się w zaborach rosyjskim i pruskim, gdzie warunki działania były znacznie trudniejsze niż w zaborze austriackim. Tam patriotyczna praca skautowa wymagała dużo większej konspiracji przed zaborcami.

W lipcu 1913r. na III Wszechbrytyjskim Zlocie w Birmingham reprezentacja skautów z trzech zaborów wystąpiła pod polskim sztandarem – mimo protestów państw zaborczych.

3. Skauting polski w czasie I wojny światowej i walk o granice Polski (1914-1921)

Mobilizacja do armii państw zaborczych i wstąpienie do Legionów Polskich wielu starszych skautów spowodowało osłabienie pracy drużyn. Szybciej niż gdzie indziej odrodziły się drużyny na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego, które teraz znalazły się w zależnym od Niemiec i Austro - Węgier Królestwie Polskim. Nowy okupant, chcąc zjednać sobie Polków, pozwolił tu na ujawnienie się harcerstwa.

Wobec spodziewanego końca wojny już w dniach 1-2 listopada, w Lublinie, na zajeździe przedstawicieli organizacji skautowych z terenów trzech byłych zaborów powołano zjednoczony Związek Harcerstwa Polskiego.

Kilka lat po zakończeniu I wojny światowej toczyły się jeszcze walki o kształt granic państwa polskiego. Harcerki i harcerze uczestniczyli w bojach o Lwów i wojnie polsko-ukraińskiej (listopad 1918-lipiec 1919), powstaniu wielkopolskim (27 XII 1918-16 II 1919) i powstaniach śląskich (1919-1921). Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920) brali udział w walkach na froncie i służbie pomocniczej.

4. W II Rzeczypospolitej (1918-1939)

U progu niepodległości poszukiwano pomysłów na harcerską służbę w wolnej, ale wyniszczonej zaborami i wojną Polsce. Odbudowywano kadry drużyn i tworzono strukturę organizacji. Intensywny rozwój harcerstwa nastąpił dopiero pod koniec lat dwudziestych. Sprzyjał temu fakt, że władze państwa chętnie wspierały działalność ZHP.

Harcerki i harcerze organizowali obozy stałe i wędrowne, podejmowali ważne akcje społeczne (np. propagowanie polskości wśród mieszkańców Kresów). W drużynach rozwijało się żeglarstwo, szybownictwo, krótkofalarstwo, strzelectwo, łucznictwo i turystyka. Od początku lat trzydziestych ubiegłego wieku harcerstwo w coraz większym stopniu ogarniało młodzież starsza). Rozwijała się także gałąź harcerstwa przeznaczona dla młodszych dzieci- zuchów.

Do najważniejszych harcerskich wydarzeń należały ogólnopolskie zloty. Szczególną okazją do pokazania bogatego dorobku, siły i prężności ZHP okazał się w 1935r. Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Spale (w 25-lecie ruchu harcerskiego).

Harcerski i harcerze brali również udział w międzynarodowych zlotach skautowych. Uczestniczyli w kolejnych Jamboree:  1924 - w Dani, 1929 – w Anglii, 1933 - na Węgrzech, 1937 - w Holandii, w Zlocie Skautów Słowiańskich w Pradze (1931), a także w innych skautowych zlotach narodowych i międzynarodowych.

Przed wybuchem II wojny światowej zostały powołane Pogotowie Harcerek i Pogotowie Harcerzy, przygotowujące młodzież harcerską do obrony kraju.

5. Skauting polski w czasie II wojny światowej (1939-1945)

We wrześniu 1939r. większość dorosłych harcerzy i instruktorów walczyła w oddziałach wojskowych, a ich funkcje w drużynach, hufcach i chorągwiach zajęli młodsi. Harcerki i harcerze opiekowali się rannymi żołnierzami, byli gońcami i łącznikami wojskowymi, pełnili dyżury na dworcach kolejowych, opiekując się uchodźcami przybywającymi z zajmowanych przez wroga terenów. Do legendy przeszli harcerscy obrońcy wieży spadochronowej w Katowicach.

27 września 1939r. zapadła decyzja o przejściu ZHP do konspiracji. Wkrótce harcerstwo męskie przyjęło kryptonim Szare Szeregi. Naczelnikami Szarych Szeregów byli: Florian Marciniak (zginął w obozie Gross Rosen), Stanisław Broniewski „Orsza” i Leon Marszałek. Do najsłynniejszych działań bojowych Szarych Szeregów należy akcja pod Arsenałem, przeprowadzona w Warszawie 26 marca 1943r. W historii, nie tylko harcerskiej, znalazły się imiona „Zośki” (Tadeusza Zawadzkiego), „Alka” (Macieja Aleksego Dawidowskiego) i „Rudego” (Jana Bytnara), uwiecznionych w „Kamieniach na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.

Przyrzeczenia Harcerskie uzupełniała w Szarych Szeregach rota:
Ślubuję na twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia.

Wobec coraz ostrzejszego terroru hitlerowskiego i długotrwałej okupacji w 1941r. sformułowany został perspektywiczny program wychowawczy Szarych Szeregów, określony hasłem „Dziś, jutro, pojutrze”:

- „Dziś” - konspiracyjna harcerska służba i podziemna walka,

- „Jutro” - przygotowanie do walki zbrojnej i przewidywany udział w powstaniu przeciwko

okupantowi

- „Pojutrze”- nauka szkolna i samokształcenie, przygotowanie do życia po wojnie i odbudowy kraju.

Od końca 1942r. Szare Szeregi pracowały w trzech grupach wiekowych: „Zawisza” – harcerze 12-15-letni, „Bojowe szkoły” – chłopcy 15-18-letni, „Grupy szturmowe”- chłopcy, którzy ukończyli 18 lat.

Harcerstwo żeńskie również przeszło do konspiracji, zachowując władze i strukturę powołanego przed wojną Pogotowia Harcerek. Dlatego dziewczęta z ZHP tej nazwy używały także dla swojej działalności konspiracyjnej, obok przyjętych później kryptonimów: Związek Koniczyn i Bądź Gotów (jednak często dla określenia całej konspiracji ZHP używa się nazwy Szare Szeregi).

Harcerki i harcerze walczyli w powstaniu warszawskim. Zawiszacy byli listonoszami Harcerskiej Poczty Polowej i łącznikami kanałami przenoszącymi meldunki. Harcerskie bataliony „Zośka” i „Parasol” należały do najwaleczniejszych oddziałów powstańczych. Harcerki były sanitariuszkami i łączniczkami, opiekowały się dziećmi  i rannymi.

Oprócz Szarych Szeregów w okupowanej Polsce działały też inne organizacje harcerskie – największą z nich były Hufce Polskie, pozostałe miały charakter lokalny. Wiele harcerek i harcerzy trafiło do niemieckich obozów koncentracyjnych. W obozie w Ravensbrück powstała konspiracyjna drużyna harcerek „Mury”, a harcerze w obozie Auschwitz współdziałali pod kryptonimem „Droga Brzozowa”. W latach wojny działało również harcerstwo na obczyźnie, głównie we Francji i Anglii, a później także na Bliskim Wschodzie i w Afryce, gdzie struktury harcerskie tworzyły wśród Polaków ewakuowanych ze Związku Radzieckiego z armią gen. W. Andersa.

6. Odbudowa harcerstwa (1945-1949)

Zaraz po wojnie w całym kraju drużyny powstawały spontanicznie, często bez kontaktu z harcerskimi władzami. Równocześnie rząd lubelski podjął działania służące tworzeniu struktur organizacji.

Harcerki i harcerze z wielkim entuzjazmem przystąpili do pracy przy odbudowie kraju ze zniszczeń wojennych. Podejmowali m.in. zadania związane z zagospodarowaniem Ziem Zachodnich i zwalczaniem analfabetyzmu. Życie w drużynach organizowane było na podstawie przedwojennych wzorców, wzbogaconych o etos Szarych Szeregów.

Harcerki i harcerze, którzy po wojnie pozostali na obczyźnie, w 1946r. utworzyli Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju.

7. „Przechwycenie” harcerstwa (1949-1956)

Ingerencja komunistycznych władz państwowych i partyjnych w ZHP stawała się coraz wyraźniejsza, znaczny wpływ ideologii komunistycznej można było zauważyć w programie Harcerskiej Służby Polsce, realizowanym na obozach w 1948r. Chociaż oficjalnie nigdy nie rozwiązano ZHP, to od 1950r. w szkołach działały już drużyny włączone do Związku Młodzieży Polskiej, czyli Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej. W istocie ta organizacja nie miała nic wspólnego z harcerstwem. Była wzorowana na radzieckiej organizacji pionierskiej. Zrezygnowano w niej z tradycyjnego munduru, stopni, sprawności. Zamiast Krzyża Harcerskiego członkowie OH ZMP nosili kolorowy znaczek. Zachowanie w nazwie określenia „harcerska” i posługiwanie się słowami „harcerz”, „harcerka” świadczyło o tym, że komuniści wprowadzali w niej nową ideologię, wykorzystując uznane, pozytywnie kojarzące się pojęcia.

W okresie stalinowskim wielu instruktorów harcerskich było represjonowanych. W tym czasie powstawały też, tworzone oddolnie, w podziemiu, grupy młodzieży harcerskiej walczącej z komunistyczna władzą (dziś określamy je jako II konspirację harcerską). Aresztowanych uczestników nielegalnych organizacji komunistycznych sądy skazywały na lata więzienia.

W sierpniu 1956r. OM ZMP przekształciła się w Organizację Harcerską Polski Ludowej, miała to być względnie samodzielna organizacja, korzystająca z dorobku ZHP. W grudniu 1956r. Zjazd Łódzki, na którym spotkali się instruktorzy OHPL, instruktorzy przedwojennego i powojennego ZHP oraz dawni członkowie Szarych szeregów, reaktywował ZHP.

8. Odrodzone harcerstwo w PRL (1956-1989)

Harcerstwo odrodziło się, jednak wkrótce ujawniły się dwa nurty życia organizacji. Jeden tworzyły zależne od czynników politycznych i państwowych władze organizacji, drugi – drużyny, realizujące harcerskie zadania, wierne harcerskim ideałom i tradycjom.

Cenną inicjatywą tego okresu był utworzony  1958r. w ramach ZHP „Nieprzetarty Szlak” (skupiający drużyny dla niepełnosprawnych). Ogłaszane od 1965r. alerty mobilizowały harcerzy do służby społecznej na różnych polach. Realizowano wiele dużych akcji chorągwianych i ogólnozwiązkowych (np. „Operacja 1001 Frombork” czy „Bieszczady 40”). Pod naciskiem władz ZHP stawał się organizacją masową. Wyrazem ulegania wpływom politycznym było wprowadzenie w 1973r. w szkołach ponadpodstawowych programu Harcerskiej Służby Polsce Socjalistycznej (HSPS).

Lata 1980-1981 przyniosły nadzieje na pozytywne zmiany w organizacji. W wielu środowiskach powstały Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego. Instruktorzy KIHAM-u nawoływali do bezwzględnego przestrzegania Prawa Harcerskiego, przywrócenia w harcerstwie najważniejszych wartości. We wrześniu 1981r. odbył się w Krakowie – zorganizowany przez członków KIHAM-u – Zlot 70-lecia Harcerstwa. Stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981r. zahamował próby reform wewnątrz ZHP. Tworzyły się działające na poły legalnie ruchy harcerskie. Ich uczestnicy zainicjowali „Białą służbę”, czyli harcerską pomoc w czasie pielgrzymki Jana Pawła II.

9. Harcerstwo w III Rzeczypospolitej 

Wobec zmian zachodzących w kraju i zróżnicowanych poglądów instruktorów na odnowę harcerstwa powstały nowe organizacje: Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Związek Harcerstwa Polskiego-1918 (które później połączyły się pod nazwą ZHR), Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza” i inne. Na XXVIII Zjeździe ZHP w Bydgoszczy (1990) nastąpiła zmiana władz ZHP i zapoczątkowano przemiany ideowe i programowe. W efekcie zmiany oblicza ZHP znacznie zmalała liczba jego członków – przynależność stała się w pełni dobrowolna i świadoma.

W następnych latach jednym z ważnych społecznie działań harcerskich był alert „Nieść chętną pomoc bliźnim”- pomoc ofiarom powodzi w 1997r. Kolejne „Białe służby” podczas wizyt papieskich pełnili członkowie ZHP wspólnie z kolegami z innych organizacji harcerskich. Zmiany w ZHP w 1996r. ponowne przyjęcie nas do Światowej Organizacji Ruchu Skautowego (WOSM) i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek (WAGGGS). W 2007r. ZHP uczestniczył w realizacji programu 100-lecie skautingu „Jeden świat, jedno przyrzeczenie”. Harcerki i harcerze znów pełnoprawnie uczestniczą w  światowych zlotach skautowych. Co kilka lat odbywają się zloty ZHP, na które zapraszani są członkowie innych organizacji harcerskich i skauci z całego świata: Zegarze (1995), Gniezno (2000), Kielce (2007), Kraków (2010).

10. Andrzej Małkowski

Andrzej Juliusz Małkowski (ur. 31 października 1888 w Trębkach k. Kutna, zm. 15/16 stycznia 1919) - jeden z twórców, wybitny instruktor i teoretyk harcerstwa, działacz polskich organizacji młodzieżowych i niepodległościowych.

Pochodził z rodziny patriotycznej. Nauki pobierał w Warszawie, Tarnowie, Krakowie oraz Lwowie. W 1906 roku zdaje maturę w lwowskiej VI Szkole Realnej. Zostaje współzałożycielem abstynenckiej organizacji "Młodzież" działającej wśród krakowskich uczniów. W 1908 rozpoczyna studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W kwietniu 1910 przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza, jednak nie udaje mu się uzyskać wyższego wykształcenia. Był członkiem zarządu głównego "Eleuterii" oraz członkiem zwykłym "Eleusis", "Zarzewia" i "Sokoła",

W listopadzie 1909 roku rozpoczyna, za karę, tłumaczenie książki Roberta Baden-Powella „Skauting dla chłopców” („Scouting for Boys”). Małkowski staje się entuzjastą skautingu

Od 20 marca do 21 maja 1911 roku odbywa się pierwszy kurs skautowy. Małkowski omawia na nim napisaną przez siebie książkę „Scouting jako system wychowania młodzieży” ukazującą się w formie arkuszy od kwietnia do lipca 1911 roku. Zostaje także członkiem składu Komendy Skautowej, a następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. Od 1911 roku wydaje czasopismo "Skaut". W 1912 roku wyjechał do Londynu w celu zebrania materiałów do nowego wydania książki. Po powrocie odsunięto go od pracy w "Skaucie" i Naczelnej Komendzie Skautowej. W 1913 roku Małkowski organizuje wyjazd polskich skautów na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów. Nad polskim obozem powiewa flaga z białym orłem. Powszechnie używa się nazwy kraju wymazanego z map politycznych świata. BiPi nagradza Małkowskiego medalem "Za zasługi".

W 1913 roku przenosi się do Zakopanego, gdzie żeni się z Olgą Drahonowską. Tworzy tam niezależny ośrodek harcerski. Podczas wojny wstępuje do Legionów Polskich. Zniechęcony związkami Legionów z Austrią występuje z nich po dość krótkim okresie. Próbuje utworzyć niepodległą Rzeczpospolitą Podhalańską, w wyniku czego musi wyemigrować z Zakopanego. Najpierw wybiera Anglię, później USA, gdzie zakłada polskie drużyny skautowe. Od września 1915 roku przez rok pełni funkcję skaut mistrza związkowego w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Próbuje zorganizować oddziały do walki z Niemcami. Władze związku są przeciwne pomysłowi, przez co Małkowski wyjeżdża do Kanady, gdzie w 1916 roku wstępuje do wojska. W styczniu kolejnego roku rozpoczyna trzymiesięczną naukę w Wojskowej Szkole Piechoty. Służy na froncie we Francji w armii kanadyjskiej. W listopadzie 1918 roku zostaje przeniesiony do armii gen. Hallera. Wysłany do Odessy ginie w wyniku zatonięcia statku, na którym płynął w nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku.

11. Olga Drahonowska – Małkowska 

Harcmistrzyni Rzeczpospolitej Olga Drahonowska-Małkowska (ur. 1 września 1888, zm. 15 stycznia 1979) – jedna z twórczyń harcerstwa, instruktor.

Urodzona w Krzeszowicach 1 września 1888 roku. Szkołę kończyła zdając tylko kolejne egzaminy w Krakowie. Po maturze wstąpiła do Konserwatorium Muzycznego we Lwowie. Tam zauważyła swój talent poetycki i rzeźbiarski. Interesowała się sportem, była instruktorką w "Sokole", działała w "Eleusis", a później, za namową Małkowskiego w "Zarzewiu", gdzie zdobyła stopień porucznika.

Latem 1911 roku we Lwowie zakłada pierwszą żeńską drużynę harcerską oraz zostaje komendantką w Naczelnej Komendzie Skautowej do 1912 roku. W marcu 1912 roku na I Zjeździe we Lwowie harcerstwo staje się organizacją abstynencką. Po tym wydarzeniu zostaje wybrana w skład Zarządu Oddziału Lwowskiego Eleuterii-Wyzwolenia. Druhna Olga współtworzyła także hymn ZHP.

W 1913 roku wzięła ślub z Andrzejem Małkowskim. Ceremonię poprowadził ksiądz Kazimierz Lutosławski, projektant krzyża harcerskiego. Od momentu, gdy Andrzej Małkowski wyruszył na I wojnę światową prowadziła również drużynę męską. Podczas wojny zorganizowała także: skautową pocztę, pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla opuszczonych dzieci, tanią jadłodajnię dla ubogiej ludności i skautową straż porządkową pełniącą nocną służbę. Udało się jej stworzyć w Dolinie Kościeliskiej, na Hali Pysznej, w Dolinie Roztoki, w Murzasichlu i w grotach Nosala tajne składy broni, które jednak zostały wykryte przez policję austriacką w 1915 roku, po ogłoszeniu przez druha Małkowskiego niepodległości Republiki Podhalańskiej, która miała być początkiem państwa polskiego. Małkowscy musieli udać się na emigrację.

Wybierają Stany Zjednoczone, gdzie 30 października 1915 roku na świat przychodzi ich syn, Lutyk. Po roku Olga wraca z nim do Europy. W lutym 1917 roku, pod wpływem niepowodzenia planu utworzenia polskiego Legionu w Kanadzie przenosi się z Francji do Szwajcarii.

Po pewnym czasie znajduje pracę jako kustosz zbiorów w Torquay, które były przeznaczone dla Polski, gdy ta odzyska niepodległość. Uczy muzyki i wychowania fizycznego, organizuje drużyny skautów i wilcząt. W listopadzie 1921 wraca do Zakopanego. W międzyczasie w wyniku zatonięcia statku ginie Andrzej Małkowski. Druhna Olga uczy angielskiego i gimnastyki w Szkole Gospodarstwa Domowego. Prowadzi kursy języka, historii i kultury polskiej dla Ślązaczek. W 1922 roku początkuje działalność szkoły instruktorek ZHP w Kuźnicach. W 1924 roku pełniła funkcję komendantki Zlotu Harcerek w Świdrze pod Warszawą, a później polskiej delegacji na III Światową konferencję skautek w Foxlease w Anglii. Rok później zakłada Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej w Sromowcach Wyżnych, którą kieruje do 1939 roku. W 1927 roku zostaje nadany jej stopień harcmistrzyni Rzeczpospolitej. W międzyczasie zdobywa odznaczenia państwowe: Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta oraz Krzyż Niepodległości

W 1939 roku uchodzi z kraju do Wielkiej Brytanii w obawie, przed prześladowaniami ze strony gestapo. Zakłada Dom Dziecka Polskiego, który zostaje później przeniesiony do Szkocji do posiadłości Castlemains koło Douglas w Lanarkshire. Powstaje tam szkoła, gimnazjum, harcerstwo oraz ośrodek urlopowy dla żołnierzy. W 1942 roku zostaje przewodniczącą Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny. Organizuje Guides International Service - skautową służbę pomagającą dzieciom na terenach wyzwalanych spod panowania hitlerowskiego.

Olga Małkowska zmarła 15 stycznia 1979 roku. Pochowana została na zakopiańskim cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej.

12. Aleksander Kamiński

hm. Aleksander Kamiński, ps. „Kamyk” (ur. 28 stycznia 1903 w Warszawie, zm. 15 marca 1978 w Warszawie) – pedagog, twórca metody zuchowej, instruktor harcerski w stopniu harcmistrza, żołnierz AK, jeden z przywódców Szarych Szeregów.

Od stycznia 1918 roku członek 1. Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Humaniu, gdzie pełnił funkcje zastępowego, przybocznego i wreszcie, w 1919, drużynowego oraz przybocznego hufca. Od 1923 roku drużynowy I Pruszkowskiej DH im. Stefana Czarnieckiego i III Pruszkowskiej DH im. Tomasza Zana. Pełnił obowiązki zastępcy komendanta hufca. 31 czerwca 1924 roku zostaje mianowany podharcmistrzem, a po zmianie nazw stopni harcerskich w 1927 roku zostaje harcmistrzem. Zostaje komendantem hufca Pruszkowskiego w latach 1925-1927, a później od jesieni 1928 do grudnia 1929 roku jest komendantem Chorągwi Mazowieckiej. Działa również jako drużynowy VI Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. W 1928 roku uzyskuje dyplom magistra historii na Uniwersytecie Warszawskim. Twórca metodyki zuchowej przeznaczonej dla dzieci w wieku 8-11 lat. Napisał powieści, będące również podręcznikami metodycznymi dla instruktorów zuchowych, w tym „Antka Cwaniaka” w 1932 roku. Prowadził wiele zajęć dla instruktorów związanych z metodyką zuchową, w tym międzynarodowy kurs zuchowy w Brennej w Beskidzie Śląskim (lipiec 1934). Uczestniczył w Jamboree w 1929, 1933 oraz w 1937 roku oraz w międzynarodowej konferencji zuchowej w 1938 i 1939 roku. Po wybuchu wojny przybywa 12 września do stolicy, gdzie tworzy Komendę Pogotowia Harcerzy, a po kapitulacji dom dziecka dla dzieci osieroconych podczas oblężenia. W konspiracji działa od października 1939 jako członek Głównej Kwatery Szarych Szeregów. Tworzy i zostaje redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego”, najważniejszej konspiracyjnej gazety w Polsce. Tworzy komórkę „Sztuka”, odpowiedzialną za podziemny rozwój kulturalny. Od 1941 do wybuchu powstania warszawskiego pod pseudonimem „Hubert” działa w kontrwywiadzie AK. Od 1940 roku twórca i komendant główny Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Pod pseudonimem Juliusza Góreckiego wydaje książkę „Kamienie na szaniec” oraz „Wielka gra”, która zostaje zniszczona jako dekonspirująca metody walki. 30 września 1944 płk Jan Rzepecki, ps. Prezes występuje o awans Kamińskiego do stopnia podporucznika rezerwy WP. W tym samym roku odznaczony zostaje „Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami”. Po kapitulacji powstania nie uczestniczy dalej w walce.  W 1947 roku uzyskuje stopień doktora filozofii po obronie pracy „Metoda harcerska w wychowaniu i nauczaniu szkolnym”. Zasiada w Komisji Ideologicznej i Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego ZHP. Zostaje powołany do Tymczasowej Rady Harcerskiej (1946), a później zostaje II Wiceprzewodniczącym ZHP. Z powodów politycznych zostaje pozbawiony tego stanowiska (1947) oraz wydalony ze związku (1949) i miejsca na uczelni (1950). Do 1956 zostaje pod obserwacją UB. Po 1956 uczestniczy w pracach nad reaktywacją ZHP. Wybrany zostaje Przewodniczącym Naczelnej Rady Harcerskiej. W 1958 wraca do pracy na Uniwersytecie Łódzkim. W 1959 otrzymuje habilitację na podstawie pracy „Prehistoria polskich związków młodzieży”. Od 1969 profesor nadzwyczajny. Umarł w Warszawie 15 marca 1978. Pochowany został na Powązkach obok Kwatery Szarych Szeregów. Pośmiertnie uhonorowany tytułem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”. Rok 2003 ogłoszony zostaje przez Sejm RP rokiem A. Kamińskiego. 24 września 2005 w Łodzi odsłonięto pierwszy pomnik Kamińskiego, a 22 lutego 2008 roku Lech Kaczyński odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

14. „Kamienie na szaniec” i Rudy, Alek, Zośka

Jan Bytnar, ps. Rudy, Czarny, Janek, Krokodyl (ur. 6 maja 1921 w Kolbuszowej, zm. 30 marca 1943 w Warszawie) – instruktor w stopniu harcmistrza, podporucznik AK.

Był synem Zdzisławy i Stanisława, byłego żołnierza Legionów Polskich. W 1925 roku wraz z rodzicami przeprowadził się do Warszawy. Uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego. W wieku 12 lat wstąpił do 23 WDH „Pomarańczarnia” im. Bolesława Chrobrego. W 1936 roku został przybocznym. W 1938 roku zdobywa stopień HR. Od jesieni 1939 roku wraz ze swoją drużyną włącza się w działania organizacji PLAN. Od połowy 1940 roku pracuje jako łącznik PLAN z osadzonymi w więzieniu przy Alei Szucha oraz przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie. Podczas wojny otrzymuje stopień podharcmistrza oraz kończy Szkołę Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola”. Od wiosny 1941 roku dowodzi hufcem „Ochota” w Warszawie, który działa w ramach organizacji małego sabotażu „Wawer”. Podczas działań Bytnar zerwał hitlerowską flagę z budynku Zachęty oraz namalował kotwicę „PW” na Pomniku Lotnika w Warszawie. W listopadzie 1942 roku obejmuje dowództwo nad hufcem SAD Grup Szturmowych. Uczestniczy w akcjach GS, m.in. w noc sylwestrową z 1942 na 1943 rok w akcji Wieniec II, której celem było wysadzenie pociągu z transportami broni dla Niemców. 2 lutego 1943 roku został ranny podczas starć z niemiecką policją. 17 marca uciekł po linie z mieszkania położonego na II piętrze, by uchronić się przed mającym nastąpić aresztowaniem. 23 marca 1943 roku Gestapo znajduje w piwnicy budynku, w którym mieszkał przy al. Niepodległości 159, wiele materiałów polskiego podziemia, które nie zostały usunięte z niego na czas po aresztowaniach w dzielnicy Praga innego dowódcy Grup Szturmowych. 26 marca zostaje odbity przez GS podczas akcji pod Arsenałem. Umiera 4 dni później, przez obrażenie odniesione podczas przesłuchań. Podczas śledztwa nie zdradza żadnej tajemnicy podziemia. Jako bezpośrednich sprawców śmierci wywiad AK zidentyfikował Huberta Schulza i Ewalda Lange. Obaj zostają straceni w wyniku wyroku sądu podziemnego. Po śmierci zostaje odznaczony Krzyżem Walecznych. Otrzymuje również stopień harcmistrza i podporucznika. Grób Bytnara znajduje się na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Tadeusz Zawadzki, (przybrane nazwisko Zieliński), ps. Kajman, Kotwicki, Lech Pomarańczowy, Tadeusz, Zośka (ur. 24 stycznia 1921, zm. 20 sierpnia 1943) – instruktor harcerski w stopniu harcmistrza, podporucznik Armii Krajowej.

Syn Józefa Zawadzkiego (profesora Politechniki Warszawskiej) i Leony (nauczycielki). Naukę rozpoczął w Szkole Ziemi Mazowieckiej. Później, we wrześniu 1933 roku przenosi się do Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Do klasy uczęszcza razem z „Rudym”, „Alkiem” i Krzysztofem Kamilem Baczyńskim. Od jesieni tego samego roku uczęszcza do 23 WDH „Pomarańczarnia” im. Bolesława Chrobrego. Maturę zdał w maju 1939 roku. Po wybuchu wojny wyrusza 6 września na wschód razem z harcerskim batalionem marszowym Chorągwi Warszawskiej. Od 1939 roku działa w konspiracji. Na przełomie 1939 i 1940 roku uczestniczy w akcjach małego sabotażu organizowanych przez Polską Ludową Akcję Niepodległościową. Od stycznia do lipca 1940 roku pełni funkcję łącznika w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej. W 1941 roku staje na czele „Wojennej Pomarańczarni” założonej przez środowisko 23 WDH. Razem ze swoją drużyną wchodzą do „Szarych Szeregów”, gdzie pełni komendę nad Hufcem „Mokotów Górny”. Hufiec włącza się w działania organizacji „Wawer”, w której Zawadzki pełni funkcję komendanta Obwodu „Mokotów Górny”. Zośka bierze udział w wielu akcjach Małego Sabotażu. W nagrodę za narysowanie największej liczby „kotwic” w swojej dzielnicy otrzymuje od Kamińskiego pseudonim „Kotwicki”. Uczestniczył również w akcji „N”, skierowanej do Niemców akcji propagandowej. Na przełomie maja i czerwca 1942 roku kończy kurs podharcmistrzowski w „Szkole za Lasem”. 15 sierpnia 1942 roku otrzymuje stopień i pseudonim instruktorski „Kajman”. 13 września 1942 roku Zośka zarządza dla swojego hufca manewry w Lasach Chojnowskich pod Warszawą. W listopadzie 1942 roku zostaje hufcowym w hufcu „Centrum”, dowódcą Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej i zastępcą por. "Jerzego" - wojskowego dowódcy GS-ów, czyli Oddziału Specjalnego "Jerzy”, jednego z oddziałów Kedywu KG AK. W sylwestra 1942 roku dowodzi patrolem, który wysadził przepust kolejowy pod Kraśnikiem podczas akcji „Wieniec II”. W styczniu 1943 roku zostaje mianowany kapralem podchorążym. W tym samym czasie, przeciążony innymi obowiązkami przerywa naukę na tajnej Politechnice Warszawskiej. 16 stycznia 1943 roku dowodził wykonaniem wyroku śmierci na Ludwiku Herbercie. 2 lutego bierze udział w akcji ewakuacji materiałów konspiracyjnych z mieszkania Jana Błońskiego. Od tego czasu pełni również obowiązki OS „Jerzy”. 26 marca bierze udział w Akcji pod Arsenałem („Meksyk II”), podczas której dowodzi grupą „Atak”. 6 maja 1943 roku uczestniczy jako obserwator w próbie porwania Herberta Schultza (prowadził on śledztwo w sprawie Grup Szturmowych). Akcja kończy się zabójstwem Schultza. W nocy z 20/21 maja dowodzi akcją odbicia więźniów pod Celestynowem, która jest dla niego egzaminem oficerskim. Z 5 na 6 czerwca dowodzi akcją wysadzenia mostu kolejowego pod Czarnocinem. Na przełomie czerwca i lipca aresztowany przypadkowo spędza około tygodnia w obozie pracy przy ul. Gęsiej. W międzyczasie uczestniczy również w próbach odbicia z rąk niemieckich Floriana Marciniaka (akcje „Meksyk IV”, „Chicago”, „Biała Róża”). 15 sierpnia 1943 roku otrzymuje stopień harcmistrza, wcześniej mianowany zostaje podporucznikiem rezerwy piechoty. Umarł 20 sierpnia 1943 roku w czasie rozbicia strażnicy granicznej w miejscowości Sieczychy (Akcja „Taśma”), w której uczestniczył jako obserwator.

Maciej Aleksy Dawidowski, ps. Alek, Glizda, Kopernicki, Koziorożec (ur. 3 listopada w Drohobyczu, zm. 30 marca 1943 w Warszawie) – instruktor harcerski w stopniu podharcmistrza, podporucznik Armii Krajowej.

Syn Aleksego, inżyniera technologa i Janiny z Sagatowskich, inżyniera chemika. Podczas nauki w warszawskim Gimnazjum im. Stefana Batorego zostaje członkiem 23 WDH „Pomarańczarnia” im. Bolesława Chrobrego. W 1939 roku kończy szkołę. Podczas nauki uzyskuje stopień Harcerza Orlego. 8 września 1939 roku, po wybuchu II Wojny Światowej, wyrusza wraz ze swoją drużyną z Warszawy na wschód. Wyprawą dowodzi komendant „Pomarańczarni” harcmistrz Lechosław Domański „Zeus”. Harcerze na początku października wracają do stolicy. Od tego momentu do grudnia Alek zostaje członkiem organizacji PLAN i bierze udział w jej akcjach małego sabotażu. Od początku 1940 roku działa jako łącznik w komórce więziennej ZWZ. Utrzymuje łączność między konspiracją a więzieniami: Pawiakiem i Daniłowiczowską, centralnym aresztem śledczym. W września 1940 rozpoczyna naukę w Państwowej Szkole Budowy Maszyn. Wiosną 1941 roku wstępuje do Szarych Szeregów. Obejmuje dowodzenie drużyną w hufcu „Mokotów Górny”, kierowanym przez „Zośkę”. Uczestniczy w działaniach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Wykonuje wiele odważnych akcji. 11 lutego 1942 zdejmuje niemiecką tablicę „Dem Grossen Deutschen Astronomen”, przykrywającą polski napis „Mikołajowi Kopernikowi – Rodacy”, z pomnika astronoma. W odwecie Niemcy nakazali demontaż pomnika płk Jana Kilińskiego, stojącego przy pl. Krasińskich. Dawidowski znalazł później miejsce ukrycia pomnika. Okazało się, że znalazł się on na terenie Muzeum Narodowego. Już następnego dnia przechodnie mogli przeczytać na jego musze napis „Jam tu Ludu W-wy. Kiliński Jan” autorstwa „Alka”. W nagrodę nadany zostaje mu honorowy pseudonim „Kopernicki”. Od kwietnia do września 1942 roku ukrywa się w Olesinku koło Góry Kalwarii. Po utworzeniu Grup Szturmowych dowodzi 1. drużyną hufca GS „Południe”, którym kierował „Rudy”. W 1942 roku przechodzi kursu podharcmistrzowski „Szkoły za lasem” i zostaje mianowany podharcmistrzem. Otrzymuje ps. Instruktorski „Koziorożec”. W 1943 roku uczestniczy w Zastępczym Kursie Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty zorganizowanym przez AK. Bierze udział w akcjach rozbrojeniowych oraz akcji „Bracka”, podczas której ewakuuje mieszkanie przy ul. Brackiej 23. 23 marca 1943, po aresztowaniu „Rudego” pełni funkcję komendanta Hufca „Mokotów Górny” GS. 26 marca 1943 roku, podczas akcji pod Arsenałem dowodzi sekcją „granaty” w grupie „atak”. Podczas akcji postrzelił idącego z północy oficera SS. Ciężko ranny w brzuch zostaje ewakuowany zarekwirowanym samochodem. Podczas pościgu rzuca granat w kierunku niemieckiej, wojskowej ciężarówki. Później nie pojawiają się już inne problemy. Stan „Alka” staje się bardzo ciężki. Trafia do szpitala Dzieciątka Jezus, gdzie przechodzi operację. Tam 30 marca 1943 roku umiera. Pośmiertnie odznaczony zostaje Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy oraz awansowany do stopnia sierżanta podchorążego.

15. Stefan Mirowski

Stefan Mirowski, ps. Bolek, Radlewicz, Nosowicz II, Prawdzic, Berek (ur. 14 marca 1920, zm. 13 lipca 1996 w Oslo) – instruktor harcerski w stopniu harcmistrza, porucznik Armii Krajowej w Szarych Szeregach, zawodowo zajmował się normalizacją techniczną.

Podczas II wojny światowej był organizatorem i komendantem oddziałów „Zawiszy” w Szarych Szeregach, kierownikiem wydziału Głównej Kwatery Szarych Szeregów oraz członkiem Komendy Głównej organizacji „Wawer”. 2 czerwca 1943 roku w Warszawie zginął jego brat, Tadeusz, broniąc się przed zatrzymaniem przez patrol żandarmerii. Po wojnie, do 1948 roku pełni funkcję zastępcy komendanta Warszawskiej Chorągwi ZHP. W 1949 roku zostaje usunięty ze Związku. Do służby wraca na fali odwilży w 1956 roku. Bierze udział w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi, zwanej Zjazdem Łódzkim. Następnie pełni funkcję sekretarza Centralnej Komisji Weryfikacyjnej Instruktorów. W 1959 roku, po odejściu Kamińskiego z funkcji Przewodniczącego Rady Naczelnej na 30 lat opuszcza organizację. Od 1989 roku aktywnie uczestniczy w przeprowadzaniu zmian w ZHP. Na XXVIII Zjeździe ZHP w grudniu 1990 roku dochodzi do przywrócenia tradycyjnego Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego. Na tym samym zjeździe zostaje wybrany Przewodniczącym ZHP. W 1996 roku uczestniczy w światowej konferencji skautowej w Oslo. Przewodniczy tam delegacji odbierającej certyfikat członkowstwa ZHP w WOSM. Podczas jej trwania nagle umiera. Zostaje pochowany na Powązkach. Za swoje zasługi odznaczony był Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Armii Krajowej.

16. Florian Marciniak

Florian Marciniak (ur. 4 maja 1915 w Gorzycach, zm. 20 lutego 1944 w Gross-Rosen) – wybitny instruktor harcerski, harcmistrz, pierwszy naczelnik Szarych Szeregów.

Pseudonimy: Jerzy Nowak, Nowak, J. Krzemień, Szary, Flo.

Przybrane nazwiska: Jerzy Grzegorzewski, Mieczysław Kujawski.

Urodził się 4 maja 1915 w Gorzycach pod Czempiniem. W 1934 zdał maturę w Państwowym Gimnazjum im. Jana Kantego w Poznaniu. W latach 1934-1938 studiował prawo na Uniwersytecie Poznańskim, potem pracował w Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu.

Od młodych lat należał do harcerstwa, w którym był drużynowym 21 Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Reytana, wiceprezesem Akademickiego Koła Harcerskiego im. Heliodora Święcickiego w Poznaniu, kierownikiem Wydziału Młodzieży w Wielkopolskiej Komendzie Chorągwi Harcerzy. Był najmłodszym harcmistrzem w ZHP (stopień uzyskał 10 maja 1938). W latach 1937-1938 pełnił funkcję zastępcy komendanta Harcerskiej Szkoły Instruktorskiej w Górkach Wielkich koło Skoczowa (jej komendantem był Aleksander Kamiński).

Z chwilą wybuchu wojny pracował w Pogotowiu Harcerzy w Poznaniu. Po ewakuacji wojska i władz z miasta przedostał się 8 września 1939 do Warszawy, gdzie został komendantem Wojennego Pogotowia Harcerzy.

Tuż przed kapitulacją stolicy - 27 września 1939 - otrzymał nominację na naczelnika "Szarych Szeregów" - organizacji zakonspirowanego harcerstwa męskiego. Był nim, aż do aresztowania 6 maja 1943 wywarł duży wpływ na program wychowawczy i plany działania tajnej organizacji. Wprowadził w "Szarych Szeregach" zasadę "wychowania przez walkę" w ramach programu "Dziś, jutro, pojutrze".

W okresie okupacji hitlerowskiej - 26 września 1942 - w kościele św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu odbył się ślub Floriana Marciniaka z Zofią Broniewską, siostrą Stanisława Broniewskiego ps."Orsza" - drugiego naczelnika "Szarych Szeregów".

W marcu 1943 brał udział w przygotowaniach odbicia z rąk Gestapo Janka Bytnara "Rudego" ("Akcja pod Arsenałem").

6 maja 1943 roku Florian Marciniak został aresztowany w Warszawie przez funkcjonariuszy poznańskiego Gestapo. Przesłuchiwano go w siedzibie KdS w Alei Szucha. Nie wydał swoich współpracowników. W czasie transportu do Poznania Florian usiłował uciec skacząc z pędzącego samochodu w okolicach Sochaczewa - niestety bez powodzenia. Straszliwie zmaltretowany został umieszczony w osławionej katowni poznańskiej - Forcie VII w celi nr 66. W celu odbicia Floriana zostało powołane stowarzyszenie "Białej Róży", w którego skład weszli m.in. Stanisław Broniewski - "Orsza", Eugeniusz Stasiecki - "Piotr", Edward Zürn - "Jacek", Zygmunt Kaczyński - "Wesoły", Adam Borys - "Pług", Władysław Cieplak - "Miłek", Tadeusz Zawadzki - "Zośka", oraz specjalnie dobrany oddział z Grup Szturmowych.

Harcerzom nie udało się odbić swojego przywódcy - 18 lutego 1944 Florian Marciniak został wywieziony do obozu w Żabikowie pod Poznaniem, następnie do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, w którym prawdopodobnie dnia 20 lutego 1944 roku został zamordowany.

17. Zawisza Czarny

Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima (urodzony około 1380, zmarł w 1428), polski rycerz, niepokonany w licznych turniejach, symbol cnót rycerskich. Starosta kruszwicki od roku 1417, starosta spiski od 1420.

Zawisza pochodził z rodziny szlacheckiej. Jego rodzicami byli Dorota i Mikołaj z Garbowa, który pełnił funkcję kasztelana konarskiego sieradzkiego. Rycerz miał dwóch młodszych braci: Jana zwanego Farurejem oraz Piotra.

W 1397 roku Zawisza poślubił bratanicę biskupa krakowskiego, Barbarę herbu Pilawa. Miał z nią czterech synów.

Brał udział w walkach z Turcją prowadzonych przez króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego. Przypuszcza się (choć nie ma na to bezpośrednich dowodów), że podczas bitwy pod Grunwaldem to właśnie on uratował królewski sztandar. Podczas 1412 roku podczas zjazdu monarchów w Budzie Zawisza zwyciężył w turnieju rycerskim. Pokonał także Jana z Aragonii, jednego z najlepszych rycerzy Europy, wysadzając go z siodła jednym uderzeniem z kopii. Zwycięstwa przyniosły mu sławę w całej Europie.

Zawisza Czarny był również dyplomatą. Doprowadził do zawarcia pokoju między Polską i Węgrami, był jednym z sześciu posłów wysłanych przez króla Władysława Jagiełłę na Sobór w Konstancji, gdzie bronił Jana Husa, czeskiego reformatora religijnego. Posłował również na dwór Zygmunta Luksemburskiego.

Zginął podczas wyprawy na Turków w 1428 roku, gdzie był dowódcą oddziałów najemnych Zygmunta Luksemburskiego. Osłaniał powrót władcy podczas walki pod Golubacem. Król przysłał później łódź ratunkową dla Zawiszy, lecz ten wolał pozostał z towarzyszami walk. Otoczony przez wroga został wzięty do niewoli.

Zginął prawdopodobnie podczas kłótni dwóch janczarów, o to czyim jeńcem ma zostać. Jeden z nich wyciągnął miecz i obciął Zawiszy głowę.

18. Ernest Thompson Seton

Ernest Thompson Seton (pseudonim Czarny Wilk) (ur. 14 sierpnia 1860 w Anglii - zm. 23 października 1946 w Nowym Meksyku w USA) - jeden z twórców skautingu i jego leśnej odmiany, znakomity rysownik i pisarz, obrońca przyrody i kultury północnoamerykańskich Indian.

Urodzony 14 sierpnia 1860 roku w wielodzietnej, bogatej, angielskiej rodzinie. W 1865 roku wraz z rodzicami przenosi się do Lindsey w Kanadzie. Od 10 roku życia mieszka w Toronto, gdzie chodzi do szkoły i kolegium. Rodzice patrzyli z dezaprobatą na zainteresowanie młodego Ernesta przyrodą, przez co musiał się na jakiś czas rozstać z lasem. Jego życie podporządkowane miało być sprawom religijnym i nauce. W Anglii studiuje malarstwo i rzeźbę na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie. W 1881 roku, nie mając już pieniędzy, wraca do Ameryki. Do 1881 roku przeprowadza się do brata na farmę. Zajmuje się przyrodą oraz nawiązuje pierwsze kontakty z Indianami. Poznaje ich kulturę oraz sposób życia. W 1885 roku przybywa do Nowego Jorku, gdzie zdobywa zlecenie na 1000 ilustracji do Wielkiego Słownika. W 1891 przeprowadza się do Paryża, gdzie kontynuuje studia malarskie oraz anatomii ssaków. W 1886 żeni się z Grace Gallatin, a 13 lat później wraca do Ameryki, gdzie wydaje swoją pierwszą książkę pod tytułem "Historia Zajączka" (org. "Molly Cottontail"). Zaczyna zajmować się pisarstwem zawodowo. Sam sporządza ilustracje do swoich książek. Wkrótce po tym Seton kupuje opuszczoną farmę w pobliżu Nowego Jorku. Urządza w nim muzeum z ponad 3000 wypchanych zwierząt.

1 lipca 1902 roku zakłada szczep "Indianie Puszczańscy" (Woodcraft Indians). Cztery lata później spotyka BiPi, który staje się jego doradcą. Wśród zasad swojego systemu wychowania umieszcza: rekreację, inteligentne obozownictwo, samorząd chłopców pod przewodnictwem dorosłych, magiczny wpływ ogniska obozowego, puszczański program, odznaki, czyli tzw. honory (dzisiejsze sprawności), odznaczenia za osiągnięcia, ideał bohaterski (ideał siły cielesnej) oraz malowniczość we wszystkim (obrzędowość). W 1910 zostaje mianowany naczelnikiem skautów amerykańskich, jednak z powodów różnic w metodzie pracy rezygnuje z funkcji i reaktywuje swoją organizację pod nazwą "Rycerstwo Leśne" (Woodcraft-Chivalry), która w 1917 roku przeradza się w "Puszczańską Ligę Ameryki" (The Woodcraft League of America). Zostaje naczelnikiem światowego ruchu puszczaństwa. Aż do swojej śmierci w 1946 roku działa aktywnie na rzecz organizacji

19. Robert Baden Powell

Robert Stephenson Smyth Baden-Powell, Bi-Pi (ur. 22 lutego 1857 w Londynie, Wielka Brytania - zm. 8 stycznia 1941 w Kenii) - twórca i założyciel skautingu, żołnierz, pisarz. Naczelny Skaut Świata.

Baden-Powell urodził się w brytyjskim Londynie, w dzielnicy Paddington. Jego ojciec, wielebny Baden Powell, był księdzem anglikańskim oraz profesorem geometrii na Uniwersytecie Oxford, a matką wnuczka admirała Horacego Nelsona, Henrietta Grace Smyth.

Karierę wojskową rozpoczął w 1876 roku jako zwykły żołnierz. Służył w Anglii, Indiach, Afganistanie i Afryce Południowej. Do jego głównych osiągnięć należy, trwająca 7 miesięcy, obrona miasta Mafeking w latach 1899-1900 podczas wojny przeciwko Burom. Podczas obrony stworzył on oddział chłopców, którzy uczestniczyli w służbie pomocniczej jako łącznicy czy wartownicy. Podczas tego eksperymentu zauważył on, że można powierzyć młodym osobom odpowiedzialne zadania pod warunkiem poważnego traktowania ich.

W 1902 roku Bi-Pi wraca do Wielkiej Brytanii i obserwuje duże zainteresowanie swoją książką „Aids to scouting” (Wskazówki do wywiadów) wśród młodzieży. W 1903 roku zostaje generalnym inspektorem kawalerii brytyjskiej. W 1907 roku postanawia zorganizować obóz dla chłopców na wyspie Brownsea, gdzie sprawdza skuteczność swoich metod, m.in. systemu zastępów. Postanawia także na stałe zająć się pracą wychowawczą wśród młodych chłopców. W 1908 roku wydaje książkę „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). W 1910 roku pod wpływem dużego zainteresowania tematyką książki wśród młodzieży Bi-Pi kończy swoją służbę wojskową w stopniu generała i poświęca się skautingowi. W ciągu roku do jego organizacji przystępuje 100 tysięcy członków. W 1909 roku rozpoczyna swą działalność ruch skautek - dziewcząt. W 1910 roku Robert Baden-Powell prosi o pomoc w prowadzeniu żeńskiej organizacji swoją siostrę, Agnes. W 1912 roku Baden-Powell bierze ślub z Olave St. Clair Soames.

W 1920 roku skauci podczas pierwszego Jamboree obierają Roberta Baden-Powella Naczelnym Skautem Świata. Podczas emerytury BiPi zajmuje się szkoleniem armii terytorialnej Wielkiej Brytanii. Za pracę ze skautami otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. tytuł lorda - barona Gilwell oraz Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu „Polonia Restituta”. W posiadłości Gilwell Park zorganizowano międzynarodowy ośrodek skautowy. Bi-Pi zmarł w Kenii, 8 stycznia 1941 roku, gdzie od 1939 roku poddawał się leczeniu.

SYMBOLIKA

1. Krzyż harcerski

Krzyż Harcerski zaprojektował w 1912 roku ks. Kazimierz Lutosławski wzorując go na najwyższym polskim odznaczeniu wojskowym - Krzyżu Virtuti Militari.

Wg "Regulaminu Odznak i Oznak" jest odznaką organizacyjną harcerzy i instruktorów. Krzyż Harcerski nosi się 2 cm nad lewą kieszenią munduru (choć lepiej twierdzić, że nosi się go na sercu). Prawo noszenia Krzyża Harcerskiego zyskuje się przy złożeniu Przyrzeczenia Harcerskiego. Na ubraniu cywilnym można nosić jego miniaturki.

Okrąg na krzyżu symbolizuje doskonałość. Liście lauru – zwycięstwo, a dębu – męstwo.

2. Lilijka

Harcerska lilijka podobno ma swym kształtem przypominać zakończenie igły magnetycznej kompasu. Tak jak igła wskazywała żeglarzom bezpieczną drogę do domu, tak lilijka symbolizuje jedną z najważniejszych powinności harcerza: postępowanie zgodnie z prawem harcerskim. Inni twierdzą, że tak jak kompas północ, tak lilijka ma harcerzom wskazywać drogę do osiągania ideałów. Trzy literki ONC na ramionach lilijki są skrótem hasła filaretów: "Ojczyzna, Nauka, Cnota". Na węźle widnieje skrót nazwy naszej organizacji ZHP. Na lilijce z krzyża nie ma żadnych liter, są za to dwie gwiazdki. Symbolizują one oczy harcerza, zawsze szeroko otwarte, uważnie obserwujące świat, gotowe dostrzec dobro i zło. Są symbolem oczu patrzących i widzących kiedy i gdzie harcerz może być pomocny.

3. Koniczynka WAGGGS

Złota koniczyna na jasnoniebieskim tle symbolizuje słońce, które świeci na wszystkie dzieci na świecie. Trzy listki symbolizują trzy części Przyrzeczenia Skautowego: służbę Bogu, służbę Ojczyźnie, służbę innym. Dwie gwiazdki symbolizują oczy otwarte na świat i Prawo i Przyrzeczenia. Pośrodku koniczynki znajduje się igła kompasu, która ma zawsze wskazywać właściwa drogę. Dolna część symbolizuje ogień przy którym zawsze znajdzie sie miejsce dla każdego. Koniczynka wpisana jest w okrąg, który ma przypominać o jedności wszystkich skautek i harcerek na całym świecie.

4. Logo ZHP

To znak graficzny reprezentujący w sposób symboliczny naszą organizację. Złożony ze stylizowanych liter ZHP i lilijki. Logo Związku Harcerstwa Polskiego, umieszczone na stronach internetowych jednostek ZHP, naszych publikacjach, tablicach informacyjnych, bannerach, a także na mundurach harcerek i harcerzy - pełni funkcję identyfikacyjną i promuje nasz związek.

5. Zawołanie „Czuwaj!”

Harcerskie pozdrowienie "Czuwaj" używane było dawniej przez rycerzy polskich stojących na warcie. Wtedy miało zapobiec zaśnięciu na posterunku. Teraz przypomina o stałej gotowości każdego harcerza do służby ojczyźnie, pracy dla innych, niesienia pomocy i ustawicznej pracy nad sobą.

6. Znaczek zucha

SŁOŃCE - radość i pogoda ducha

PROMIENIE SŁONECZNE - to gotowość służenia i niesienia pomocy innym, świecenie przykładem i oddziaływanie na nich

NIEBO - pogoda ducha

ORZEŁ - odwaga, męstwo i dzielność, jakimi powinien wykazywać się zuch

NAPIS "ZUCH" - określa przynależność do ZHP

TERENOZNAWSTWO

1. Określanie kierunków

• Kompas to urządzenie wskazujące północ. Zasadniczym elementem kompasu jest igła magnetyczna, która zwraca się w kierunku północy magnetycznej, jeżeli ma zapewnioną swobodę poruszania. Zwykle zapewnia jej to woda.
• Słońce — jeżeli w południe ustawimy się tyłem do Słońca, to nasz cień będzie wskazywał północ (informacja ta jest prawdziwa dla południa czasu miejscowego, który minimalnie różni się od czasu administracyjnego)
• Słońce i zegarek — jeżeli obrócimy zegarek tak, że mała wskazówka będzie skierowana na Słońce, to połowa kąta (dwusieczna) zawartego między godziną dwunastą a małą wskazówką wyznaczy nam południe (przy czym przed południem kąt ten mierzymy w lewo od dwunastej, a po południu – w prawo)

·         Gwiazda Polarna — wskazuje kierunek północny, problem polega tylko na znalezieniu jej. Gwiazda Polarna (inaczej: Północna) znajduje się na końcu dyszla Małego Wozu (Małej Niedźwiedzicy) lub znaleźć na niebie Wielki Wóz (Wielką Niedźwiedzicę). Następnie trzeba poprowadzić prostą przez dwie gwiazdy – tylne koło wozu i gwiazdę bezpośrednio nad nią (dwie gwiazdy po stronie przeciwnej od dyszla). Jeżeli na tej prostej odmierzymy pięć odległości między tymi dwoma gwiazdami i tam będzie Gwiazda Polarna.

·         Gałęzie samotnie rosnącego drzewa są dłuższe od strony południowej; bierze się to stąd, że jest o strona nasłoneczniona, a drzewu słońce potrzebne jest do życia, dlatego od południa bardziej rozwija swoją koronę.

·         Słoje ściętego drzewa są węższe od północy a szersze od południa. Słój do roczny przyrost drzewa, szerszy słój, to większy przyrost. Drzewo szybciej rośnie od południa.

·         Mech porasta kamienie pnie drzew, kamienie, skały, mury bardziej od strony północnej; jest to strona bardziej wilgotna. (Te same tendencje wykazują glony i porosty)

·         Mrowisko jest bardziej strome od północy, a spłaszczone od południa

·         Stare kościoły najczęściej są orientowane. Oznacza to, że zbudowano je tak, że prezbiterium (ołtarz) znajduje się po stronie wschodniej świątyni.

·         Anteny satelitarne odbierające polskie programy są skierowane na południe.

2.  Wyznaczanie azymutów

Azymut to kąt zawarty między północą a kierunkiem marszu mierzony w prawą stronę od kierunku północnego (zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Azymuty przedstawia podziałka na brzegu tarczy busoli (czasem kompasu). Z pojęciem azymutu wiążą się dwie czynności: wyznaczanie azymutu i odczytywanie go. Oto krótka instrukcja wykonywania tych procedur:

·         Wyznaczanie azymutu

o   Otrzymałeś do wyznaczenia azymut (np. 45º)

o   Obróć tarczę busoli tak, aby 45º pokryło się ze szczerbinką (strzałką)

o   Pokręć busolą aby igła kompasu pokryła się z azymutem 0º

o   Kierunek, który wskazuje szczerbinka (strzałka), to azymut 45º czyli północny wschód

·         Odczytywanie azymutu

o   Patrzysz w jakimś kierunku, a chcesz wiedzieć jaki to azymut

o   Ustaw w tym kierunku szczerbinkę (strzałkę) busoli

o   Pokręć tarczą busoli tak aby igła kompasu pokryła się z azymutem 0º

o   Odczytaj, jaki kąt pokrywa się ze szczerbinką (strzałką) – jest to azymut, którego szukasz

·         Azymutówka:

To bardzo prosty sposób opisania trasy do jakiegoś punktu. To lista azymutów i przyporządkowanych im odległości, zwykle wyrażonych w parokrokach. Obok znajduje się przykład azymutówki. Aby ją przejść należy w miejscu rozpoczęcia ustawić azymut 150° i przejść w tym kierunku 20pk, następnie w miejscu, do którego dojdziemy, wyznaczyć kolejny azymut - 121° i przejść zgodnie z nim 15pk itd. Przejście azymutówki wymaga dużo precyzji, odchyłka bowiem nawet jednego stopnia na dużych odległościach sprawi, że dojdziemy do miejsca oddalonego kilkanaście a nawet czasem kilkadziesiąt metrów od celu.

3.  Podział map

4. Wyznaczanie odległości

Odległość w metrach	Rodzaj i stopień widoczności
ok. 5000	Widoczne oddzielne małe domy
ok. 4000	Widoczne okna w domach
ok. 3000	Widoczne kominy na dachach
2000 - 1000	Widoczne oddzielne drzewa, krzaki i pojedyncze osoby
1000 - 900	Widać kontury człowieka, zarys drzew i ich pnie
800 - 700	Widać ogólny zarys człowieka, na drzewach widać grube gałęzie
600 - 500	Widać ruchy rąk i nóg, na drzewach widać gałęzie
400 - 300	Odróżnia się w ogólnych zarysach nakrycie głowy, ubiór, obuwie, na drzewach widać gałązki
300 - 250	Odróżnia się owal twarzy, odcienie kolorów w ubiorze, rodzaje drzew
200 - 150	Odróżnia się zarys twarzy, szczegóły ubioru, na drzewach widać liście
100 - 70	Widoczne części twarzy: oczy, nos, usta, kształt liści na drzewach oraz kora pni

Odległość w metrach	Odgłosy i oznaki
Do 100	Słychać rozmowy, kaszel, cięcie drutu
Do 200	Słychać komendy, brzęk łopatek i menażek, widać ogień z papierosa
Do 300	Słychać głuchy szum maszerującej kolumny po drodze gruntowej, odgłosy ręcznego wbijania słupów i kołków
Do 400	Słychać rąbanie i piłowanie drzewa
Do 500	Słychać mechanicznie wbijanie kołków, wykonywanie okopów, szum motoru samochodu podczas jazdy po drodze gruntowej
Do 600	Jest widoczny błysk zapalanej zapałki, słychać odgłos maszerującej kolumny pieszej po szosie
Do 800	Słychać wyraźny odgłos, trzask sęków i głuche uderzenia padających spiłowanych lub zrąbanych drzew
Do 1000	Słychać szum motoru samochodu podczas jazdy po szosie

5. Pomiar rzeki

Sposób I

Wyszukujemy dwa kije, jeden długi, przypuśćmy na 1 metr, drugi o połowę krótszy, a więc 0,5 metra. Wyszukujemy na przeciwległym brzegu rzeki kamień lub drzewo i oznaczamy go umownie literą A. Krótszy kij wbijamy na brzegu rzeki. Oznaczamy go literami BD. Metrowy kij (oznaczony CE) cofamy w linii prostej od punktu wbicia krótszego kija w kierunku przeciwnym do rzeki tak długo, aż jego koniec utworzy prostą linię wzrokową z wierzchołkiem krótszego kija i punktem na drugim brzegu rzeki (prosta CBA). Szerokość rzeki będzie równa odległości pomiędzy obydwoma kijami (prosta AD = DE)

Sposób II

Nie zawsze jednak mamy do dyspozycji dwóch kiji. Z braku ich mierzymy szerokość rzeki w następujący sposób: na przeciwległym brzegu wyszukujemy charakterystyczny punkt i oznaczamy go A. Na naszym brzegu w linii prostej zaznaczamy kamieniem punkt B (patrz rysunek 2). Następnie przesuwamy się pod kątem prostym w prawo odliczając pewną ilość kroków np.15 i zaznaczając miejsce literą E i kamieniem. Idziemy jeszcze raz tą samą ilość kroków i ustawiamy punkt C. Teraz cofamy się w linii prostej tak długo, aż wzrok nasz osiągnie przekątną linię biegnącą od naszego miejsca (D) poprzez punkt E do punktu A. Szerokość rzeki będzie wynosiła tyle, ile odcinek CD.

6. Pomiar wysokości drzewa

 Jedna osoba kładzie się na ziemi i rzuca wzrokiem na wierzchołek drzewa. Druga osoba ustawia przed leżącym kij i tak długo nim manewruje, aż wierzchołek mierzonego drzewa i wierzchołek kija znajdą się w jednej linii wzrokowej.
     Wówczas mierzymy: odcinek pomiędzy oczyma leżącego harcerza, a kijem. Załóżmy że odległość wynosi 2 metry. Mierzymy następnie ile razy te dwa metry mieszczą się w odległości między kijem a pniem drzewa. Załóżmy, że odległość ta pomieściła się 3 razy wymierzone 2 metry. Te trzy mnożymy następnie przez wysokość kija. Jeżeli kij ma wysokość 1,5 metra - to mnożymy te 1,5 razy 3. Uzyskamy wynik 4,5 metra - wysokość drzewa.

7. Znaki patrolowe

PRZYRODOZAWSTWO

1.  Zioła
Zioła można stosować w postaci:
- naparu – suszone zioła zalej wrzącą wodą i pozostaw pod przykryciem na kilka lub kilkanaście minut. Napar powinien być spożyty w dniu przygotowania.
- odwaru - zioła rozdrobnij, następnie zagotuj i odstaw na kilkanaście minut. Odwar należy spożyć w dniu przyrządzenia.
- maceratu – wodnego wyciągu przygotowanego na zimno. Zioła zalej zimną wodą i pozostaw na kilka godzin w temperaturze pokojowej. Po przecedzeniu nadają się do użycia.
- syropu – wyciągu z suszonych lub świeżych ziół gotowanych w roztworze cukru.

·         Rumianek
Napar z kwiatów rumianku (zbieraj wyłącznie kwiaty, których koszyczki są puste w środku) pomaga na bóle żołądka, bóle miesiączkowe, wzdęcia. Stosowany na skórę głowy działa przeciwłupieżowo.

·         Jeżyna
1. Odwar z liści (łyżeczkę suszu zalej szklanką wody i gotuj 3-5min) podaje się przy przeziębieniach.
2. Odwar z liści jeżyny jest także pomocny w przypadku wyprysków na skórze.
3. Owoce – niedojrzałe działają zapierająco, a dojrzałe przeczyszczająco.

·         Czarna jagoda (borówka czernica)
1. Surowe owoce działają przeciwbiegunkowo.
2. Przeciwbiegunkowo działa również odwar z suszonych owoców (łyżkę suszonych jagód zalej szklanką wody i gotuj 5 min). Podobne działanie ma odwar z liści (łyżkę suszonych liści zalej szklanką wody i gotuj 5min).
3. Przykładane na skórę rozgniecione owoce niwelują wypryski.

·         Mięta
Napar z liści (łyżkę suszu zalej szklanką wrzątku, pozostaw pod przykryciem na 10-15 min) pije się przy bólach brzucha i wzdęciach.

·         Pokrzywa
1. Napar z liści i korzeni stosuje się przy lekkich biegunkach, reumatyzmie i dla oczyszczenia organizmu. Pije się go 2-3 razy dziennie.

2. Wywar to skuteczny środek do pielęgnacji włosów przy łupieżu (2-3 łyżki zalej wodą, gotuj 20 min).

·         Lipa
Napar z kwiatów lipy (łyżkę suszu zalej szklanką wrzącej wody i pozostaw na 10-15 min) stosuje się przy przeziębieniach. Dobrze jest połączyć napar z lipy z sokiem malinowym.

·         Babka zwyczajna, babka lancetowata
1. Liście przykłada się na rany i skaleczenia.
2. Sok z liści łagodzi ból i obrzęk po ukąszeniu przez owada.
3. Napar i odwar z suszonych liści babki stosuje się przy biegunkach.
4. Naparu z liści używa się do płukania gardła w przypadku nieżytu.

·         Cebula
1. Nacieranie kawałkiem cebuli miejsca po ukąszeniu owada łagodzi ból i obrzęk.
2. Sok z cebuli (pokrojoną cebulę posypać cukrem i odstawić na kilka odzin) pomaga na przeziębienie i kaszel.
3. Kilka rad związanych z zapachowymi właściwościami cebuli:
- pokrojona cebula odstrasza komary,
- zapach cebuli usuwa się z oddechu, jedząc jabłko lub żując natkę pietruszki,
- zapach cebuli usuwa się z rąk, mocząc je przez chwilę w słonej wodzie.

2. Rodzaje lasów

·         Bory sosnowe – są najbardziej rozpowszechnione na terenach Polski, występują na ziemiach piaszczystych. Porastają je sosny, a w pasie runa głównie mchy, dzięki czemu są przejrzyste. W takich lasach łatwo znaleźć grzyby oraz ogromne mrowiska budowane z igieł.

·         Bory mieszane – występują na terenie całej Polski, głównie w pasie nizin, na stosunkowo ubogich glebach. Porastają je różne drzewa liściaste i iglaste, głównie sosny, świerki, dęby, buki, brzozy i topole. W pasie podszytu występują leszczyny, jarzębiny, kaliny. Runo jest dość bogate. W takich lasach rosną jagody, poziomki oraz konwalie. Ze względu na zróżnicowanie przyrodnicze spotyka się w nich wiele gatunków zwierząt, ptaków i owadów.

·         Buczyny – lasy porastane głównie przez buk występują na Pomorzu Zachodnim, Mazurach, w Kotlinie Sandomierskiej i Bieszczadach. Buki posiadają rozłożyste korony, pod którymi rosną rośliny cieniolubne. Wiosną, kiedy drzewa nie mają jeszcze liści, kwitnie tam wiele wspaniałych, chronionych kwiatów, np. zawilce, przylaszczki, fiołki leśne. Można tam znaleźć wiele gatunków owadów.

·         Grądy – porastają na terenach bardzo żyznych i wilgotnych, dzięki czemu drzewa są bujne i długowieczne.  Za najlepszy przykład grądu w Polsce uważa się Puszczę Białowieską. Lasy takie porastają głównie graby, lipy i dęby. Można tam spotkać rzadkie gatunki zwierząt. W Puszczy Białowieskiej udaje się zobaczyć m.in. żubry, łosie, dzięcioły czy puszczyki. W grądach bogate jest pasmo podszytu i runa. Z łatwością znajdzie się tam wiele ziół.

·         Łęgi – porastają brzegi rzek, potoków i jezior. Tworzą je wierzby, olchy, wiązy i jesiony. Stanowią naturalną ochronę przed powodziami, oczyszczają wodę od zanieczyszczeń chemicznych oraz stanowią siedlisko wielu gatunków ptaków. Można na ich terenie zaobserwować tak rzadkie gatunki, jak bóbr czy orzeł bielik.

·         Olszyny (olsy) – porastają tereny bagienne, przede wszystkim na obrzeżach dolin rzecznych. Tworzą je głównie olsze czarne, brzozy i świerki. Charakterystyczna jest stojąca woda opływające drzewa. Roślinność występuje tu w kępach, które stanowią wysepki. Są to tereny trudno dostępne, zamieszkane przez rzadkie gatunki zwierząt (np. wilki, rysie, wydry i łosie).

3. Drzewa

SOSNA

Sosna ma długie (4-7cm), często niebieskozielone, kłujące igły i te właśnie długie igły to najbardziej charakterystyczna cecha. Kora jest szarobrązowa i łuszczy się płatami. Rośnie zarówno na piaskach, skałach, jak i bagnach. Szyszki sosny są okrągławe długości 5-7 m. Osiąga do 50m i 300 lat.

ŚWIERK

Igły ma krótkie (2cm), lśniąco zielone, kłujące i ułożone naokoło gałązki. Szyszki są podłużne (10-16cm) zwisające. Rośnie na glebach gliniastych i piaszczystych. Urasta do 50m i żyje 500 lat.

JODŁA

Igły ma krótkie (2-3 cm) ustawione w dwa grzebienie po przeciwnych stronach gałązki, na spodzie igły są dwa białawe paski, a jej szyszki (też podłużne) stoją na gałęziach (a nie wiszą). Osiąga wysokość 50m. Jest drzewem wymagającym- lubi cień i nieco wilgotną glebę. Łatwiej spotkać ją w górach niż na nizinach.

MODRZEW

Modrzew jest bardzo charakterystycznym drzewem i nietrudno go odróżnić. Przede wszystkim ma igły zebrane w pęki po 30-40 sztuk. Igły są miękkie i opadają jesienią. Dojrzałe szyszki mają długość do 4cm. Osiąga do 40m wysokości, ma bardzo twarde drewno.

OLCHA

Inaczej olsza. Ma koronę luźną i wydłużoną. Często ma więcej niż jeden pień o ciemnoszarej korze. Liście są od spodu jaśniejsze, w kątach mają rdzawe włoski. Młode są lepkie. Liście są takie trochę okrągławe. Dorasta do 25m. Rośnie na brzegach wód, w miejscach podmokłych, tworząc zgrupowania.

LIPA

Jest dużym drzewem o stożkowatej lub kopulastej regularnej koronie. Korę ma szarą, często głęboko spękanej. Liście są sercowate, często lepkie. Dorasta do 40m i żyje do 1000 lat.

GRAB

Liście są eliptyczne z wyraźnymi nerwami. Kora jest gładka i białoszara. Dożywa do 150 lat i rośnie do 25m.

WIĄZ

Liście ma eliptyczne, z wierzchu gładkie, lśniące i ciemnozielone, a od spodu jaśniejsze. Lubi duże nasłonecznienie, więc można go spotkać samotnie rosnącego na łąkach. Ma czerwonawe drewno. Żyje kilkaset lat, dorasta do 40m.      

LESZCZYNA

Krzew lub niskie drzewo o czerwonawo-brązowej korze, która łatwo się łuszczy. Liście szerokie- okrągławe do sercowatych, od spodu futerkowate . Daje orzechy laskowe, które są dojrzałe na przełomie września i października. Wysokość do 5m.

JESION

Drzewo, które może osiągnąć do 30m wysokości i 300 lat. Pień jest często rozwidlony. Liście składają się z nieparzystej liczby listków (9-15) podłużnych, jajowatych i nierówno pikowanych. Występuje głównie w lasach łęgowych.

BUK

Drzewo to dorasta do 30m wysokości i osiąga wiek 350 lat. Kora jest cienka, gładka i popielata. Liście są jajowate z falistym brzegiem. Z wierzchu są ciemnozielone i błyszczące, od spodu jasne i matowe. Występuje praktycznie tylko w górach w reglu dolnym.

OSIKA

Należy do topoli. Dorasta do 30m i ma luźną niewielką koronę. Kora raczej jasna, choć młodych gałązek- brązowa. Liście są prawie okrągłe, nierówno karbowane. Przy odrostach zupełnie inne, sercowate. Często liście charakterystycznie drżą na wietrze. Podania ludowe kazały przebijać wampiry osikowym kołkiem.

4. Grzyby (jak rwać) 

Przy zbieraniu grzybów pamiętaj:
- nie wyrywaj grzybni z podłoża ani nie obcinaj jej nożem, wykręcaj grzyby delikatnie, przytrzymując jedną ręką podłoże,
- pozostały po grzybie otwór przykryj ściółką,
- nie rozgrzebuj podłoża w poszukiwaniu małych grzybków,
- nie niszcz grzybów, nawet niejadalnych, gdyż ich występowanie w lesie jest potrzebne,
- nie pozostawiaj w lesie śmieci – one także niszczą grzybnię,
- nie zbieraj grzybów w rezerwatach i parkach narodowych.

5.  Spotkanie ze zwierzętami 

·         Zwierzęta, które mogą wydawać się groźne
1. Niedźwiedź – występuje w polskich górach: w Beskidzie Niskim, Sądeckim, Żywieckim, Gorcach i Tatrach. Jeśli niedźwiedź będzie próbował nas wystraszyć – najlepiej jak najszybciej się oddalić.
2. Wilk – w Polsce spotyka się go rzadko i jest objęty ochroną gatunkową. Wbrew obiegowej opinii wilki nie są dla człowieka dużym zagrożeniem.
3. Ryś – największy z rodziny kotowatych żyjących w Polsce. Występuje m.in. w Bieszczadach i Puszczy Kampinoskiej. Spotkanie go to prawdziwe szczęście, ze względu na małą populację i nocny tryb życia tych zwierząt. Nie stanowi zagrożenia dla ludzi.
4. Dzik – to jeden z bardziej popularnych ssaków polskich lasów. Występuje na całym terytorium naszego kraju. Jest niegroźny dla człowieka – żywi się roślinami, owadami i gryzoniami. Niebezpieczna może by tylko spłoszona locha, stojąca w obronie młodych.

·         Wścieklizna
Zagrożenie w kontaktach zarówno z leśnymi, jak i domowymi zwierzętami może stanowić wścieklizna. Jest to wirusowa, śmiertelna choroba przenoszona przez zwierzęta, którą mogą zostać zarażeni także ludzie. U zwierząt może przybrać dwojaka postać:
- gwałtowną – zwierzę jest bardzo agresywne, atakuje i gryzie,
- cichą – dzikie zwierzę, które powinno unikać ludzi, nie reaguje na ich obecność, podchodzi bardzo blisko, jest nienaturalnie spokojne.
Należy unikać bezpośredniego kontaktu z chorymi zwierzętami. Objawami wścieklizny są nadmierny ślinotok i wodowstręt. U ludzi dodatkowo występują zawroty głowy, mrowienie wokół rany, gorączka, konwulsje, a czasem nawet halucynacje. Objawy mogą wystąpić po dłuższym czasie utajenia choroby. W przypadku pogryzienia przez zwierzę podejrzewane o wściekliznę trzeba opatrzyć ranę i udać się jak najszybciej do lekarze.

Nie tylko ugryzienia zwierząt zarażonych wścieklizną są niebezpieczne. W ślinie wszystkich zwierząt znajdują się bakterie, które utrudniają gojenie się ran. W każdym przypadku ugryzienia należy skorzystać z fachowej pomocy medycznej.

6. Tropy 

KOT ,ŻBIK, RYŚ

Ślady kotowatych tym na przykład różnią się od innych, że chowają one pazury podczas chodzenia, więc nie są one widoczne w tropie. Ślady rysia (ok. 6cm) są mniej więcej dwa razy większe od śladów kota (ok. 3cm) lub żbika.

PIES, LIS, WILK

Ślady psa, lisa lub wilka są podobne- składają się z odcisku czterech palców wraz z pazurami i środkowej poduszki. Wilka są nieco większe (do 10cm). Ślady lisa (do 5cm) i wilka można rozpoznać po tym, że przednie dwa palce są dalej wysunięte do przodu. Ślady wilka też po tym, że w przeciwieństwie do psa (w zależności od rasy 3-13cm), prawie zawsze chodzi po linii prostej.

NIEDŹWIEDŹ

Są duże- długość do 30cm.

SARNA

To odcisk złożony z dwóch podłużnych kopyt (do 5cm).

ZAJĄC, KRÓLIK

Zające i króliki pozostawiają ślady w charakterystycznym układzie dwa, jeden, jeden (w kształcie litery ,,Y''). Zające (odcisk tylnej łapy koło 8cm) są większe od królików (odcisk tylnej łapy koło 5cm).

WIEWIÓRKA

Wiewiórka poruszając się po ziemi skacze. Więc jej trop to odciski czterech łap (tylne łapki są wydłużone -ok. 5cm) ustawionych w czworokącie. Takie kolejne czwórki są oddalone lekko od siebie.

DZIK, ŚWINIA

Charakterystyczne dla dzika lub świni jest to, że oprócz złożonego z dwóch części  (podobnie jak u krowy) odcisku racicy, pozostawia też odcisk dwóch raciczek z tyłu nogi, bo są one położone stosunkowo nisko. Cały odcisk stopy ma do 6cm długości

7. Ptaki 

WRONA

Wrona ma siwe upierzenie poza czarną głową, skrzydłami i plamą na piersi. Często  przebywają w dużych grupach i kraczą. Zjadają wszystko. Samica składa 4-6 jaj. Mierzy do 50cm długości.

GAWRON

Charakterystyczna jest jasna nasada dzioba i odstające ,,portki''. Występuje w otwartym terenie i woła bardziej ochryple niż wrona. Żywi się owadami, robakami i ślimakami. Gniazduje na drzewach, w koloniach. Samica składa 3-6 jaj. Mierzy do 50cm długości.

KAWKA

Kawkę można poznać po tym, że kark i okolice uszu ma szare, a poza tym jest czarna. Oczy ma jasnoszare. Zjada prawie wszystko. Gniazdują w koloniach w murach, wieżach kościelnych i dziuplach. Jest nieco mniejsza od wrony -- mierzy koło 30cm długości

SIKORKA BOGATKA

Mierzy do 15 cm. Żywi się podobnie jak czarnogłówka. Ma żółte podbrzusze z czarną linią po środku (jaśniejszą i cieńszą u samic), czarną głowę z białymi polikami. Żyje wszędzie i chętnie odwiedza karmniki. Gniazdo jest w stanie zbudować w najdziwniejszych miejscach. Niezbyt boją się ludzi- potrafią jeść z ręki.

SROKA

Średniej wielkości ptak (do 50cm razem z długim ogonem). Spotykana jest w parkach i pobliżu osiedli ludzkich. Upierzenie biało-czarne. Odzywa się szorstkim skrzeczeniem. Jest wszystkożerna. Jej gniazdo (z reguły na szczycie drzewa) jest kuliste, ze wzmacnianym dachem i jednym wejściem. Znana jest z zamiłowania do kradzieży błyskotek, które potem przyozdabiają gniazda

SZPAK

Mały (ok. 20 cm) ptak z metalicznym ciemnym upierzeniem z jasnymi plamkami. Jesienią plamki prawie znikają. Zamieszkuje osiedla ludzkie, sady, ogrody i parki. Gniazda zakłada w dziuplach lub budkach lęgowych. Żywi się owadami, dżdżownicami, ślimakami i nasionami a także gąsienicami. Lubi owoce, stąd jest wielkim szkodnikiem w sadach. Jest inteligentnym ptakiem -- potrafi nawet naśladować niektóre dźwięki

SÓJKA

Średniej wielkości (ok. 35 cm) ptak, brązowego upierzenia charakterystycznymi niebieskimi piórkami. Występuje we wszystkich typach lasu, parkach, ogrodach. Żywi się owadami. Samica składa zwykle 3-4 jaja. Sójak jest objęta ścisłą ochroną gatunkową w Polsce.

8. Zjawiska atmosferyczne 
Dobrą pogodę zapowiada:
- cicha i jasna noc,
- poranny wiatr, bezwietrzny wieczór,
- obfita rosa lub szron – wieczorem lub w nocy,

- nocna mgła w dolinach, która rozprasza się po wschodzie,

- unoszenie się dymu z komina pionowo ku górze,
- wahanie temperatury: wieczorem jest ciepło, a rano zimno.
Dobra pogodę możemy także odczytać z zachowania zwierząt:

- pszczoły wylatują daleko od ula,
- do późnej nocy słychać śpiew ptaków,

- ptaki latają wysoko, poszukując owadów,
- pająki tkają nowe pajęczyny i siedzą na nich.

Pogorszenie pogody zapowiada:

- czerwone zachody i wschody słońca,
- silnie świecące i migające gwiazdy,
- halo (pierścień) wokół księżyca,
- tęcza o poranku,
- niskie loty ptaków,

- mrówki schowane w mrowisku.

9. Ochrona przyrody

·         Parki narodowe – obszary szczególnie cenne przyrodniczo, unikalne ekosystemy, w których podlega ochronie cała przyroda (wszystkie gatunki) oraz walory krajobrazowe. Jest tam zdecydowanie ograniczona możliwość osiedlania się i działalności gospodarczej.

·         Parki krajobrazowe – obszary chronione ze względu na walory krajobrazowe (przyrodnicze i kulturowe), w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Można tam prowadzić działalność gospodarcza, ale np. rozbudowa obiekt jest mocno ograniczona.

·         Rezerwaty – obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym – ekosystemy i siedliska roślin, zwierząt, grzybów lub krajobrazy o szczególnej wartości. Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub może on chronić konkretne gatunki. W związku z tym są różne rodzaje rezerwatów, np. faunistyczne, florystyczne, wodne itp.

·         Pomniki przyrody – pojedyncze twory przyrody o szczególnej wartości, które wyróżniają się wśród innych, np. szczególnie okazałe drzewo, wodospad, skałka, jaskinia itp.

·         Ochrona prawna konkretnych gatunków zagrożonych wyginięciem – w Polsce chronionych jest 568 gatunków zwierząt oraz 1299 gatunków roślin. Wśród zwierząt chronionych są nawet takie, które mogą wydawać się powszechne, np. jeż, kret czy wiewiórka.

SZYFRY

1. Alfabet Morse’a

§  kropka: uniesienie ramion prosto do góry

§  kreska: uniesienie ramion poziomo na boki

§  rozdzielenie znaków: ramiona skrzyżowane na piersi

§  rozdzielenie grup lub słów: ramiona rozłożone ukosem w dół

§  pomyłka lub prośba o powtórzenie: okręgi ramionami rozłożonymi ukosem w górę

2. Literówki

·         GA-DE-RY-PO-LU-KI

·         PA-DY-GI-MO-ZE-TU

·         KA-CE-MI-NU-TO-WY

·         KO-NI-EC-MA-TU-RY

·         PO-LI-TY-KA-RE-NU

·         NO-WE-BU-TY-LI-SA

·         TO-SI-DE-MA-RU

·         KU-LO-PE-RY-ZA-GI

Zasada tych szyfrów jest bardzo prosta. Wyjaśnię to na przykładzie GA-DE-RY-PO-LU-KI. Zasada działania szyfru jest prosta, wystarczy podstawiać za literkę w szyfrowanym wyrazie literkę, która jest w parze. Jeśli zaś literka, w szyfrowanym wyrazie nie występuje w szyfrze przepisujemy ją.

Teraz pokażę to na przykładzie słowa ZBIÓRKA. Biorę literkę Z i sprawdzam to z szyfrem. Jeśli jej nie ma w sylabie pozostawiam bez zmian . Biorę następną literkę B, także pozostawiam bez zmian. Biorę teraz literkę I , występuje w sylabie KI zamieniam ją na K. Następnie biorę literkę Ó nie odnajdując w sylabach pozostawiam ją bez zmian. Litera R występuje w sylabie RY i zamieniam ją na Y. Zgodnie z tym co powyżej literę K zamieniam ją na literę I. Zaś literę A zamieniam na G tak powstał ze słowa ZBIÓRKA ->ZBKÓYIG.

3. Liczbowy

Kolejne litery zostają zamienione na kolejne liczby:

·         A - 1

·         B - 2

·         C - 3

·         D - 4

·         E - 5

·         F - 6

·         G - 7

·         H - 8

·         I - 9

·         J - 10

·         K - 11

·         L - 12

·         Ł - 13

·         M - 14

·         N - 15

·         O - 16

·         P - 17

·         R - 18

·         S - 19

·         T - 20

·         U - 21

·         W - 22

·         Y - 23

·         Z – 24

ALA MA KOTA = 1/12-1+14-1+(11+16:20)=1

4. Sylabowy

Słowo, które chcemy zaszyfrować dzielimy na dwa wyrazy - co drugą literę tego słowa przepisujemy do drugiego wyrazu.

Przykład zapisu: Robert Baden Powell = Rbr oet Bdn ae Pwl oel

5. Ułamkowy

Litery szyfrujemy zapisując je w postaci ułamków. Żeby zaszyfrować jakąś literę, należy ją

odnaleźć w którejś z powyższych tabelek. Liczba nad literą to licznik ułamka, liczba pod to

mianownik.

6. Wsteczny

Polega na napisaniu tekstu od tyłu. Istnieją dwie wersje tego szyfru.

Piszemy po kolei poszczególne wyrazy od tyłu.: Robert Baden Powell = Trebor Nedab Llewop

Piszemy cały tekst od tyłu: Robert Baden Powell = Llewop Nedab Trebor

7. Tabliczka mnożenia

1 2 3 4 5 1 A B C D E 2 F G H I J 3 K L Ł M N 4 O Ó P R S 5 T U W Y Z	Harcerz =  2x3; 1x1; 4x4; 1x2; 1x5; 4x4; 5x5

8. Kaczor

1	K	A	C	Z	O	R
2	L	Ą	Ć	Ź	Ó	S
3	Ł	B	D	Ż	P	Ś
4	M		E			T
5	N		Ę			U
6	Ń		F			V
7			G			W
8			H			X
9			I			Y
10			J

Harcerz = 

C₈ A₁ R₁ C₁ C₄ R₁ Z₁

9. Czekolada

Aby zaszyfrować literę, zapisujemy fragment ramki, obok którego litera się znajduje. Ponieważ w jednej ramce najczęściej znajdują się po dwie litery, kropka pokazuje, czy mamy na myśli literę z lewej, czy z prawej strony.

HARCERSKI STYL

1.      Postawa zasadnicza

Postawę zasadniczą przyjmuje się:

- na zapowiedź każdej komendy

- na komendę „baczność”

- w szyku po wykonaniu komendy „zbiórka”

- w czasie oddawania honorów w miejscu

- w czasie składania meldunku i przy oficjalnym przedstawianiu się

- podczas podawania komendy „w miejscu”

W postawie zasadniczej harcerz stoi nieruchomo. Ciężar ciała spoczywa na obu stopach. Pięty złączone, stopy lekko rozwarte (mniej więcej na szerokość własnej stopy). Brzuch lekko wciągnięty, klatka piersiowa lekko wysunięta przez swobodne cofnięcie ramion. Ramiona na równej wysokości, położone równolegle do linii frontu. Ręce opuszczone swobodnie wzdłuż tułowia, dotykają uda nasadą dłoni oraz złączonymi i wyprostowanymi palcami. Głowa lekko podniesiona, wzrok skierowany na wprost, usta zamknięte.

2.      Postawa swobodna

Wykonuje się ją na komendę „Spocznij” oraz w określonych regulaminem sytuacjach, np. po odliczaniu. Przyjmując postawę swobodą, wysuwa się energicznie lewą nogę do przodu, o połowę długości stopy. Ciężar spoczywa na prawej nodze. Ręce opuszczone swobodnie. W tej postawie harcerz może zmieniać położenie nóg, poprawiać umundurowanie.

3.      Salutowanie

W nakryciu głowy harcerz zwraca głowę w kierunku przełożonego, jednocześnie podnosząc najkrótszą drogą prawą rękę do nakrycia głowy. Palec wskazujący i środkowy powinny być wyprostowane i złączone, pozostałe palce złączone i przyciśnięte kciukiem. Koniec palca środkowego przykłada się do brzegu daszka rogatywki. Palce powinny znaleźć się nad zewnętrznym kątem prawego oka. Dłoń zwrócona ku przodowi, łokcie na prawo w skos. Po oddaniu honorów harcerz opuszcza energicznie rękę w dół z jednoczesnym zwrotem głowy na wprost. Harcerz lub instruktor przyjmujący honory ma obowiązek na nie odpowiedzieć.

4.      Odliczanie

Odliczanie odbywa się od prawego skrzydła do lewego (w szyku marszowym od czoła do ogona lewego rzędu), odliczający harcerz zwraca energicznie głowę z prawej na lewą stronę, po odliczeniu przyjmuje postawę swobodną.

5.      Występowanie

Harcerz wywołany z szyku przyjmuje postawę zasadniczą i odpowiada „Jestem”. Na komendę „wystąp”, występuje trzy kroki przed szyk, a na komendę „Do…” (osoba lub miejsce), podąża najkrótszą drogą do wskazanej osoby bądź miejsca. Po wystąpieniu harcerza z pierwszego szeregu jego miejsce zajmuje osoba z drugiego szeregu. Przy wystąpieniu z drugiego szeregu harcerz wykonuje mały krok lewą nogą, dotyka ramienia swojego poprzednika, który wykonuje krok w skos, w prawo do przodu. Wywołany wykonuje drugi mały krok, równając się z pierwszym szeregiem i występuje z niego lewą nogą. W tym czasie harcerz z pierwszego szeregu wraca na swoje miejsce. Na komendę „Wstąp” harcerz wykonuje zwrot w odpowiednim kierunku, najkrótszą drogą wraca na swoje miejsce i przyjmuje postawę taką, jak inni w szyku.

6.      Marsz i zatrzymanie

Marsz zaczyna się lewą nogą, wykonując trzy pierwsze kroki na wprost, bez względu na wskazany kierunek marszu. Można maszerować krokiem dowolnym, równym lub defiladowym. Po zapowiedzi komendy „Całość – stój” maszeruje się krokiem równym,  a po usłyszeniu hasła – wykonuje się jeden krok, potem przystawia energicznie drugą nogę i przyjmuje postawę zasadniczą.

7.      Apel drużyny

Apel odbywa się w celu:

- sprawdzenia stanu liczbowego, odczytania rozkazu, przekazania określonych zarządzeń i informacji

- uroczystym, związanym z określonym tematem, zdarzeniem

Podstawowe elementy apelu to ustawienie się uczestniczących w nim jednostek (zastępów, drużyn, hufców), wprowadzenie sztandaru, meldunek, odczytanie rozkazu, wciągnięcie flagi na maszt i odśpiewanie hymnu harcerskiego. Podczas składania meldunku przez zastępowego lub drużynowego zastęp lub drużyna przyjmuje bez komendy postawę zasadniczą. Komendę „baczność” podana na apelu należy rozumieć jako polecenie patrzenia się w kierunku, gdzie dzieje się coś ważnego. Nie podaje się komend: „na prawo patrz”. Osoby wyczytane w rozkazie odpowiadają „Służba”, „Rozkaz” bądź „Ku chwale Ojczyzny” (oczywiście nie dotyczy to odczytywania kary).

8.      Służba wartownicza

Zadania wartownika:

- uważna obserwacja podległego terenu

- ogłaszanie alarmu w razie zagrożenia

- pełnienie służby do czasu przejęcia przez innego wartownika bądź zwolnienia przez bezpośredniego przełożonego

- sprawne przekazywanie bezpośredniemu przełożonemu informacji o pojawieniu się osób nieupoważnionych

- pełnienie służby w umundurowaniu organizacyjnym, a w nocy zgodnie z poleceniem przełożonego

Wartownik ma prawo:

- wydawać polecenia związane z pełnioną służbą wszystkim osobom,  z wyjątkiem bezpośredniego przełożonego i dowódcy warty

- nie wykonywać poleceń innych osób niż dowódca warty i bezpośredni przełożony

- oddalić się z posterunku w przypadku konieczności ratowania zdrowia lub życia

Służba może mieć charakter honorowy (przy pomnikach, tablicach, miejscach pamięci). Wartownicy pełnią służbę w postawie zasadniczej i w trakcie jej trwania nie oddają honorów.

9.      Oznaczenia stopni

- ochotniczka i młodzik – jedna belka

- tropicielka i wywiadowca – dwie belki

- pionierka i odkrywca – jedna krokiewka

- samarytanka i ćwik – dwie krokiewki

- harcerka rola i harcerz orli – jedna gwiazdka

- harcerka RP i harcerz RP – dwie gwiazdki

Stopnie instruktorskie:

- przewodnik- granatowa podkładka

- podharcmistrz – zielona podkładka

- harcmistrz – czerwona podkładka

10.  Oznaczenia sprawności

Sprawności harcerskie oznaczają haftowane krążki o średnicy 30mm. Nosi się je na prawym rękawie munduru powyżej łokcia, przyszyte po trzy w rzędzie w odległości około 0,5 cm od siebie Sprawności jedno-, dwu- i trzygwiazdkowe, tworzące jeden ciąg tematyczny (np. higienista*, sanitariusz**, ratownik***) mają w większości przypadków taki sam znaczek graficzny. Poziom trudności oznaczany jest odpowiednim kolorem obwódki znaczka sprawności:

- jednogwiazdkowe – granatowa

- dwugwiazdkowe – zielona

- trzygwiazdkowe – czerwona

- mistrzowskie – czarna

11.  Oznaki funkcji

• W drużynie, szczepie:

- funkcyjny zastępu – sznur szary z brązowym suwakiem, noszony spod ramienia

- zastępowy – sznur brązowy, noszony spod ramienia

- funkcyjny drużyny – sznur szary z zielonym suwakiem, noszony spod ramienia

- przyboczny – sznur zielony, noszony spod ramienia

- drużynowy – sznur granatowy, noszony spod ramienia

- funkcyjny szczepu – sznur pełnionej funkcji z granatowym suwakiem, noszony spod ramienia, z dwoma grantowymi suwakami lub węzłami

- zastępca komendanta szczepu – sznur granatowy, noszony z ramienia

- komendant szczepu – sznur granatowy, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia

• W hufcu:

- komendant hufca – sznur srebrny, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia

- zastępca komendanta hufca, skarbnik – sznur srebrny, noszony z ramienia, z dwoma węzłami lub srebrnym suwakiem

• Władze naczelne:

- przewodniczący ZHP – sznur skórzany, noszony z szyi, z trzeba skórzanymi suwakami

- naczelnik ZHP – sznur skórzany, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia